Leczenie ADHD opiera się na kilku filarach: psychoedukacji, psychoterapii i farmakoterapii. W zakresie farmakoterapii dostępnych jest kilka preparatów, ale dziś chciałbym powiedzieć tylko o jednym z nich: metylofenidacie. Substancja ta wzbudza pewne kontrowersje, ponieważ jest pochodną amfetaminy. W warunkach klinicznych, metylofenidat ma dość dużą skuteczność w leczeniu ADHD, stąd jest dość często stosowany, także przeze mnie. Ponieważ wielokrotnie pytany jestem przez pacjentów, jak i ich rodziców, o efekt, jaki może przynieść codzienne, długookresowe podawanie metylofenidatu, chciałbym podsumować tutaj kilka metaanaliz, które starały się odpowiedzieć na to pytanie.
Metaanalza opublikowana w 2018 przeanalizowała 15 randomizowanych badań kontrolnych obejmujących w sumie 4648 dzieci w wieku 6-17 lat. Porównywano grupy dzieci leczone stymulantami (w tym metylofenidat) i innymi lekami. Zarówno dzieci z grupy ADD jak i ADHD odniosły dużo większą korzyść ze stosowania stymulantów (efekt ten mierzono za pomocą punktacji ADHD-RS-IV), niż innych leków. Do najważniejszych działań niepożądanych związanych ze stymulantami należała utrata apetytu (u 28,6% pacjentów i bezsenność (4,4%).
W tym samym roku inni autorzy przejrzeli wyniki badań nierandomizowanych. W sumie analizie poddali 260 badań, w których uczestniczyły osoby w wieku od 3 do 20 r.ż. Stwierdzono, że metylofenidat zwiększał ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych o 36%, wystąpienia epizodu psychotycznego także o 36%, arytmii o 61%, w porównaniu do braku leczenia. Odsetek pacjentów, u których pojawiły się poważne działania niepożądane wynosił 1,2%. Metylfenidat zwiększał 2,5x ryzyko bezsenności, a 15x ryzyko utraty apetytu. Podsumowując autorzy stwierdzili, że powyższe analizy pozwoliły zidentyfikować działania niepożądane związane ze stosowaniem metylofenidatu, ale że wiarygodność tych danych (w związku z brakiem ślepej próby i randomizacji) jest “bardzo niska”.
Jeśli chodzi o wpływ metylofenidatu na psychozę, to w badaniu ALSPAC przebadano tę kwestię i stwierdzono, że po skorygowaniu czynników takich jak ciężki przebieg ADHD i zaburzenia psychiczne u matki, metylofenidat nie miał wpływu na rozwinięcie się tych zaburzeń. Nie powodował również zwiększonego ryzyka stosowania narkotyków ani dokonywania samookaleczeń.
W związku z tym, że przebieg choroby jest przewlekły, leczenie stosuje się długookresowo. Wielu pacjentów podnosi więc problem ewentualnego wpływu takiego leczenia.
W Niemczech przeprowadzono analizę leczenia 4244 chłopców w wieku 6-15 lat podzielonych na 3 grupy:
- pacjenci z ADHD leczeni metylofenidatem przez <12 miesięcy
- pacjenci z ADHD leczeni metylofenidatem przez >12 miesięcy
- pacjenci z ADHD nie leczeni metylofenidatem
- grupa kontrolna (bez ADHD)
Stwierdzono, że u pacjentów leczonych metylofenidatem występuje kilkukrotnie większe ryzyko niskiego BMI (<3 percentyla). Jednocześnie nie odnotowano wpływu na wzrost pacjentów. Nie stwierdzono również, by metylofenidat podwyższał ciśnienie krwi, czego można by było oczekiwać po substancji stymulującej.
Powyższe wyniki potwierdzają kolejny raz znaczący efekt metylofenidatu na apetyt, stanowiący główne działanie niepożądane tego leku.
Przypominam, że o leczeniu zawsze powinien decydować lekarz w porozumieniu z pacjentem. Nie należy samodzielnie modyfikować ani rozpoczynać leczenia.
Najnowsze zalecenia dotyczące sposobów radzenia sobie z dziećmi z ADHD w czasie pandemii COVID-19 znaleźć można tutaj.
