W najnowszym badaniu naukowcy postanowili bliżej przyjrzeć się temu, jak funkcjonuje empatia u osób w spektrum autyzmu. Chcieli zrozumieć, czy i w jaki sposób osoby te odczuwają emocje innych oraz jakie mechanizmy wpływają na ich reakcje emocjonalne. Dzięki temu badaniu możemy lepiej poznać różnorodność doświadczeń i przełamać powszechne stereotypy dotyczące empatii w autyzmie.
Spektrum autyzmu a empatia
Empatia to zdolność do rozumienia i współodczuwania emocji innych ludzi. W psychologii ujmuje się ją jako zjawisko złożone z dwóch głównych aspektów: poznawczego – czyli umiejętności dostrzegania i rozumienia emocji innych – oraz afektywnego, który polega na współodczuwaniu tych emocji. Oba te wymiary odgrywają istotną rolę w relacjach międzyludzkich.
Często powtarzany jest mit, że osoby w spektrum autyzmu nie posiadają empatii. W rzeczywistości wiele z nich doświadcza silnych emocji w odpowiedzi na przeżycia innych. Mogą mieć jednak trudność z ich rozpoznawaniem lub wyrażaniem w sposób typowy dla większości ludzi.
Na sposób przeżywania empatii mogą wpływać dodatkowe czynniki, takie jak aleksytymia, czyli trudność w identyfikowaniu własnych emocji oraz dysregulacja emocjonalna, czyli problemy z ich kontrolowaniem.
Empatia u osób w spektrum autyzmu — badanie
W najnowszym badaniu naukowcy starają się lepiej zrozumieć, jak empatia funkcjonuje u osób w spektrum autyzmu. Badacze chcieliby również dowiedzieć się, jaka jest rola tych mechanizmów oraz czy występują różnice między płciami.
Uczestnikami badania było 322 studentów, których poproszono o wypełnienie zestawu kwestionariuszy psychologicznych. Pierwszy z nich służył do oceny nasilenia cech autystycznych, ze szczególnym uwzględnieniem zachowań powtarzalnych oraz trudności w funkcjonowaniu społecznym. Kolejny kwestionariusz mierzył poziom empatii — zarówno w wymiarze poznawczym, jak i afektywnym. Trzeci kwestionariusz dotyczył aleksytymii (zaburzenia polegającego na trudnościach w identyfikowaniu, nazywaniu oraz wyrażaniu własnych emocji) oraz dysregulacji emocji.
W dalszej części badania zastosowano analizę statystyczną w celu zbadania, w jaki sposób cechy autystyczne wpływają na poziom empatii. Badacze chcieli dowiedzieć się również jaką rolę w tym procesie pełnią aleksytymia i dysregulacja emocji.
Hipoteza nierównowagi empatii w autyzmie
Wyniki badań potwierdzają, że powszechne przekonanie o braku empatii u osób w spektrum autyzmu jest nieprawdziwe. W rzeczywistości empatia u tych osób może funkcjonować inaczej, niż u osób neurotypowych. Jednym z wyjaśnień tej różnicy jest tzw. hipoteza nierównowagi empatii w autyzmie, którą w 2009 roku zaproponował Adam Smith. Zakłada ona, że osoby w spektrum wykazują obniżony poziom empatii poznawczej, czyli trudność w rozumieniu emocji innych, przy jednocześnie zwiększonej empatii afektywnej – a więc silnym współodczuwaniu cudzych emocji.
Aleksytymia w ASD
W badaniach zauważono, że dużą rolę w tym zjawisku może odgrywać aleksytymia. Jeśli osoba ma ograniczony dostęp do własnych stanów emocjonalnych, trudniej jej rozpoznać emocje u innych. To natomiast może osłabiać empatię poznawczą. Jednocześnie emocje te mogą być silnie odczuwane, ale pozostawać nieuświadomione i trudne do kontrolowania.
Negatywna i pozytywna empatia afektywna
Wyniki badania pokazały wzrost tzw. negatywnej empatii afektywnej, czyli silniejszej reakcji emocjonalnej na cudzy smutek czy cierpienie. Tłumaczy się to współwystępowaniem aleksytymii oraz trudności z regulacją emocji. Oznacza to, że osoba w spektrum może odczuwać emocje innych bardzo intensywnie, ale nie być w stanie ich odpowiednio przetworzyć, co prowadzi do przeciążenia emocjonalnego.
Z kolei spadek pozytywnej empatii afektywnej, czyli słabszej reakcji na cudzą radość czy pozytywne przeżycia, nie był wyjaśniony ani przez aleksytymię, ani przez problemy z regulacją emocji. To sugeruje, że przyczyna może leżeć głębiej. Może być na przykład wynikiem tzw. problemu podwójnej empatii, czyli trudności w porozumieniu, wynikających z różnic w sposobie przeżywania i komunikowania emocji przez osoby autystyczne i nieautystyczne.
Różnice między płciami w empatii u osób w spektrum autyzmu
W badaniu zaobserwowano ciekawe różnice między kobietami a mężczyznami w przeżywaniu empatii w kontekście spektrum autyzmu.
U mężczyzn cechy autystyczne same w sobie nie zwiększały silnych reakcji emocjonalnych na cudzy smutek (czyli tzw. negatywnej empatii). Takie reakcje pojawiały się dopiero wtedy, gdy występowały także inne trudności, takie jak aleksytymia i trudności w regulacji emocji. To one pośrednio prowadziły do silniejszego stresu w odpowiedzi na emocje innych.
U kobiet mechanizm był bardziej złożony. Trudności społeczne (czyli typowe cechy spektrum, jak np. niezręczność w relacjach czy trudność w odczytywaniu sygnałów społecznych) z jednej strony zwiększały stres w relacjach międzyludzkich — poprzez aleksytymię. Ale jednocześnie te same trudności zmniejszały ten stres w sposób bezpośredni. Badacze nazwali to „efektem tłumienia” sugerując, że może on wynikać z tzw. kamuflażu.
Wyniki badania rzucają nowe światło na to, jak osoby w spektrum autyzmu przeżywają emocje i reagują na innych. Pokazują, że empatia w autyzmie nie jest nieobecna, lecz może przyjmować inną formę niż u osób neurotypowych. Takie odkrycia pomagają lepiej zrozumieć wewnętrzny świat osób w spektrum i przeciwdziałać szkodliwym stereotypom.
