Zaburzenie neurorozwojowe, jakim jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), zgodnie z aktualną klasyfikacją chorób DSM-V i ICD-11 obejmuje trzy objawy osiowe: nadpobudliwość, zaburzenia koncentracji i impulsywność zachowania. Kryteria rozpoznania nie wspominają nic na temat emocjonalności osób z ADHD. Stąd też wielu moich kolegów psychiatrów kiedy zgłasza się do nich pacjent z ADHD skarżący się na obniżenie czy wahania nastroju rozpoznaje depresję, chorobę dwubiegunową lub zaburzenie osobowości (np. osobowość chwiejną emocjonalnie, np. borderline).
Na czym polega auto-regulacja emocji?
Według Koole et al. (2011) każdy człowiek ma zdolność polegającą na auto-regulacji emocji, która obejmuje:
- Zdolność do blokowania nieodpowiednich zachowań wyzwalanych przez silne emocje,
- Zdolność do wyciszania się i zmniejszania nasilenia silnych emocji,
- Zdolność odwracania uwagi od zdarzeń wywołujących silne emocje,
- Zdolność reorganizowania lub zastępowania emocji innymi emocjami, które są zdrowsze i przyczyniają się do osiągnięcia celów długookresowych.
Wydaje się, że wszystkie powyższe elementy auto-regulacyjne gorzej funkcjonują u osób z ADHD. Osoby te mają np. tendencję do “zanurzania” się w negatywnych emocjach i “zapętlania” swoich myśli wokół nich. W efekcie osoba z ADHD potrafi godzinami, a nawet dniami myśleć o negatywnym zdarzeniu, którego zabarwienie emocjonalne często wynika z subiektywnej interpretacji.
Historia zaburzenia
Powyższe zauważyli już pierwszy lekarze zajmujacy się ADHD. Już w 1770 roku, kiedy Melchior Weikard opisywał chłopców z ADHD zauważył, że są oni “lekkomyślni, niefrasobliwi i nieprzewidywalni”. W 1798 r. Alexander Crichton ujął “frustrację emocjonalną” jako element zaburzeń uwagi u dzieci. Na początku XX wieku George Still wprost juz pisał o impulsywności emocjonalnej i słabej regulacji emocji u dzieci z “defektem kontroli moralnej” (historię zmieniających się nazw ADHD opisałem tutaj), twierdząc, że bez tego elementu nie można skonceptualizować zaburzeń kontroli zachowań.
Także w kolejnych latach Mark Stewart (1970) opisując “zespół dziecka hiperaktywnego” wymieniał jako elementy tego zespołu niską tolerancję frustracji, pobudliwość emocjonalną i szybkie wpadanie w złość.
Pomimo to, kiedy w 1968 roku po raz pierwszy zawarto “hiperkinetyczną reakcję dziecięcą” w amerykańskiej klasyfikacji chorób (DSM II) zaburzenia regulacji emocji nie znalazły się wśród kryteriów rozpoznania.
Zaburzenie regulacji emocji czyli DESR
W 2004 r. opublikowano badanie, którego autorzy postanowili zweryfikować hipotezę psychologa Russella Barkley’a, mówiącą o tym, że zaburzenia regulacji emocji (deficient emotional self-regulation, DESR) stanowią centralny element ADHD. W badaniu tym matki dzieci z ADHD w wieku 6-15 lat zostały poproszone o ocenę funkcjonowania emocjonalnego swoich dzieci.
Na podstawie ankiety badacze stwierdzili, że dzieci z ADHD reagowały znacznie mocniej na zarówno bliskie jak i oddalone w czasie negatywne, ale nie pozytywne zdarzenia. Jednocześnie reakcja na konsekwencje ich zachowania była słabsza niż u dzieci bez ADHD. Fakt ten stanowi podstawę zaleceń, by u dzieci z ADHD częściej stosować zachętę pozytywną, a unikać konsekwencji negatywnych (kar) (o konkretnych radach dla rodziców wynikających z tych uwarunkowań pisałem tutaj).
W 2011 r. Russell Barkley przeprowadził badania ankietowe wśród dzieci i dorosłych z ADHD, pytając ich o różne aspekty funkcji wykonawczych, w tym regulację emocji. Okazało się, że objaw ten wymieniany był jako jeden z najważniejszych elementów zaburzenia przez respondentów, występuje bowiem aż u 70-85% pacjentów.
Co składa się na ten objaw
Z mojego doświadczenia w pracy z dorosłymi i dziećmi z ADHD, osoby te cechują się:
- niską tolerancją na frustrację, powodującą np. szybkie rezygnowanie z podążania do celu, kiedy pojawią się przeszkody,
- słabym modulowaniem negatywnych emocji pojawiających się w relacji z innymi osobami – co często prowadzi do niezrozumienia przez innych i osłabienia/zerwania relacji społecznych,
- szybkim wpadaniem w złość lub nawet wrogość (znowu – prowadzi to do osłabienia relacji społecznych),
- większą pobudliwością emocjonalną, impulsywnością odczuwania i wyrażania emocji.
Zrozumienie, że zaburzenie regulacji emocji stanowi centralną część ADHD pozwala m.in. na prawidłową konceptualizację problemów emocjonalnych dziecka i dorosłego z ADHD, w szczególności podejmowania przez nich prób samobójczych, dokonywania samookaleczeń czy 11 razy częstszego niż w populacji ogólnej popadania w zaburzenia opozycyjno-buntownicze.
Osoby zainteresowane tematyką najnowszych informacji naukowych ze świata ADHD zapraszamy na naszą grupę ADHD u dzieci, ADHD u kobiet oraz ADHD u dorosłych.
Zapraszam też do subskrybowania naszego kanału na YT, gdzie zajmujemy się tematyką ADHD.
Literatura
Koole, S. et.al. (2011). The self-regulation of emotion. In Vohs, K., Baumeister, R. (Eds).Handbook of self-regulation, second edition: research, theory, and applications.(pp 22-40). Guilford Press.