Wszyscy znamy osoby, które mimo przekonywania i używania rzeczowych argumentów odmawiają zaszczepienia się. Często zastanawiamy się, jak to możliwe, że czasami bardzo rozsądni znajomi/rodzina w przypadku tak oczywistych wyborów robią rzecz zaskakującą.
Natknąłem się niedawno na artykuł, który co prawda opublikowany był w maju 2021, ale w mojej ocenie może rzucić nowe światło na powyższą kwestię.
Autorzy artykułu piszą, że człowiek posiada cztery sposoby obrony przed patogenami: zachowania ochronne, skórę, szybką, nieswoistą odpowiedź immunologiczną i powolną, adaptacyjną odpowiedź immunologiczną. Ponieważ wirus SARS-CoV-2 jest nowym wirusem i przenosi się nawet bez wywoływania objawów u gospodarza, obrona za pomocą zachowań ochronnych (noszenie maseczki i dystansowanie społeczne) ma szczególne znaczenie.
Jednak przy analizowaniu rzeczywistości nasz mózg często stosuje kilka rozwiązań, które mogą znacznie ograniczyć realizowanie zachowań ochronnych do tego stopnia, że nawet rozsądne osoby mogą zachowywać się nieracjonalnie. Mówimy tu o schematach (uproszczeniach) myślenia, które zmniejszają obciążenie mózgu i w związku z tym są przez nas często stosowane. Uproszczenia takie nazywane są heurystyką.
Heurystyka dostępności polega na tym, że oceniamy częstość lub prawdopodobieństwo zdarzenia na podstawie tego, jak łatwo możemy je sobie wyobrazić. Na przykład przypominamy sobie doświadczenia członków naszej rodziny. Dlatego możemy oceniać niebezpieczeństwo COVID-19 i bezpieczeństwa szczepionek na podstawie zachorowania na COVID-19 (lub jego braku) u członków rodziny.
Heurystyka reprezentatywności polega na tym, że wszystkich ludzi przyporządkowujemy do jednej z dwóch grup: osób podobnych do nas samych (i w związku z tym np. niezagrożonych COVID-19) i innych (którzy mogą być zagrożeni). Jeśli uznamy, że np. nowy wariant wirusa na razie rozprzestrzenia się w Afryce, nasz mózg uzna, że nie należymy do zagrożonych, ponieważ przyporządkuje nas do kategorii “innych”.
Wreszcie trzeci rodzaj uproszczeń związany jest z heurystyką zakotwiczenia. Polega ona na tym, że nasz mózg ma tendencję do trzymania się mocno pierwszej informacji na dany temat i niemodyfikowania jej w miarę napływania kolejnych danych. Dlatego też czasami najlepiej zapamiętujemy pierwsze, niedokładne informacje na temat wirusa i jeśli na ich podstawie uznamy go za nieszkodliwego, to nawet pomimo późniejszych danych o zagrożeniu nie będziemy modyfikować swojego zachowania.
Warto być świadomym powyższych skrótów myślowych i starać się z nimi walczyć u siebie i u innych, ponieważ – jak widać na przykładzie szczepień – czasami prowadzą one do zachowań zagrażających naszemu zdrowiu i życiu.
Zapraszam też do subskrybowania naszego kanału na YT, gdzie zajmujemy się tematyką zdrowia psychicznego.
