Zaburzenia odżywiania są problemem interdyscyplinarnym, wymagającym kompleksowego podejścia i zrozumienia na wielu poziomach. Łączą w sobie kwestie związane z wizerunkiem ciała, niskim poczuciem własnej wartości oraz wewnętrznymi konfliktami emocjonalnymi. Stąd osoby z zaburzeniami odżywiania zmagają się wieloma negatywnymi konsekwencjami zarówno psychicznymi, jak i fizycznymi. „Część z nich umiera w wyniku powikłań somatycznych lub samobójstwa” – mówi Karolina Otwinowska, psycholog i psychodietetyk, założycielka Fundacji Głód(nie)Nażarty.
Pamiętnik o anoreksji
„Chuda gęś, wykluczona ze stada, bo była nietypowych rozmiarów. Gęś wpadła w rozpacz, nawet w depresje. Próbowała się ratować myślami o śmierci, ale nawet lis nie chciał gęsi połknąć, bo była koścista i nieapetyczna… Taka mogła być bajka o anorektycznej gęsi lub o małej dziewczynce, którą przerosło jedzenie. Napisałam jednak książkę prawdziwą” – mówi Karolina Otwinowska, psycholog i psychodietetyk, założycielka Fundacji Głód(nie)Nażarty.
Pamiętnik o anoreksji „Dieta (nie)życia. Prawdziwa historia dziewczyny chorej na anoreksję” został wydany po raz pierwszy w 2009 roku. Opowiada o jadłowstręcie psychicznym, którego doświadczyła w nastoletnim wieku.
Śmiertelność wśród osób z anoreksją
Przyczyny zgonów pacjentów z anoreksją można podzielić na: powikłania somatyczne oraz na śmierć samobójczą. Jak wynika z badań, myśli samobójcze ujawnia ok. 54% osób chorych na anoreksję. Natomiast ok. 9% z nich podejmuje próby samobójcze. Odsetek śmiertelności z powodu samobójstwa u chorych wynosi od 2 do 9%. Stąd śmierć samobójcza stanowi 27% przyczyn wszystkich zgonów pacjentów z anoreksją.
„Mimo tak drastycznych skutków anoreksji, wciąż bardzo mało się o niej mówi. Społecznie bagatelizowana, często uznawana za fanaberie nastolatek. W rzeczywistości wynika z trudów emocjonalnych, chaotycznych relacji rodzinnych, głodu bliskości – głodu (nie) na żarty. Taka też jest nazwa założonej przeze mnie Fundacji na rzecz osób z zaburzeniami odżywiania” – mówi Karolina Otwinowska.
To właśnie listy od czytelników książki „Diety(nie)życia” skłoniły ją do działań i wsparcia pacjentów.
Działania Fundacji Głód(nie)Nażarty w obszarze zaburzeń odżywiania
„Choć skończyłam studia psychologii, nie planowałam zakładania fundacji czy praktyki klinicznej. Jednak od premiery książki do mojej skrzynki mailowej wciąż napływały poruszające wiadomości od czytelników. Osób zmagających się z zaburzeniami odżywiania i ich bliskich, bezradnie szukających wsparcia. Wciąż proszono o drogowskazy, o nadzieję i pomoc w walce z symptomami (nie)jedzenia” – wspomina Karolina Otwinowska.
Otrzymywała mnóstwo pytań. Jak pomóc mojej córce, która nie je i codziennie umiera? Jak przestać się objadać i odzyskać normalne życie? Gdzie mogą mnie leczyć? Kto? Czy jest nadzieja na koniec anoreksji?
W związku z tym Karolina Otwinowska założyła Fundację Głód(nie)Nażarty, by pomóc cierpiącym na zaburzenia odżywiania oraz ich bliskim. Komunikować o problemie, prowadzić profilaktykę, uświadamiać o potrzebach chorych. Dzięki wsparciu zaangażowanym partnerom, aktywistom i przedsiębiorcom, może krok po kroku realizować misję Fundacji – przywracać podopiecznym apetyt do życia.
Czytaj także: Jadłowstręt psychiczny (anorexia nervosa)
Kampania społeczna „Dieta NieŻycia”
6 maja 2024, w Światowym Dniu Walki z Anoreksją, ruszyła ogólnopolska kampania edukacyjna na temat anoreksji zatytułowana „Dieta NieŻycia”. W ramach jej działań powstał podcast, który ma dostarczyć niezbędnych informacji, narzędzi i instrukcji, jak postępować, reagować i działać, kiedy nas lub naszych bliskich dotknie anoreksja.
Podcastu „Dieta NieŻycia” można słuchać na Spotify oraz YouTube.
„Dzięki charytatywnemu wsparciu agencji reklamowej Dentsu Creative, pod nadzorem dyrektora kreatywnego Łukasza Kotlińskiego, udało nam się zrealizować podcast. Jego osią przewodnią jest wspomniany pamiętnik – Dieta (nie)życia. Prawdziwa historia dziewczyny chorej na anoreksję. Połączyliśmy siły z ekspertami zdrowia psychicznego i dietetyki, by wesprzeć budowanie świadomości społecznej. Pomóc osobom cierpiącym na zaburzenia odżywiania oraz ich bliskim w tej groźnej walce” – tłumaczy Karolina Otwinowska.
Kampania społeczna „Dieta NieŻycia” zdobyła uznanie jury konkursu Klub Twórców Reklamy KTR w kategorii Communication, zdobywając brązowy miecz!
„Mimo ograniczonego budżetu, udało nam się uzyskać aż 23,2 miliona kontaktów z kampanią. Podcast opublikowaliśmy na YT oraz na Spotify, a łączna liczba wyświetleń naszych treści to około 140 tysięcy. Rozwijając naszą kampanię dalej, planujemy stworzyć drugi sezon podcastu Dieta NieŻycia. Pracujemy także nad opracowaniem i nieodpłatnym udostępnieniem profesjonalnych narzędzi psychologicznych, które pomogą osobom z anoreksją. W planach są również kolejne współprace. Kampanią zainteresowały się organizacje międzynarodowe, co pozwoli skierować projekt poza granice Polski. Naszym głównym celem w przyszłości jest poszerzenie naszych działań poza temat anoreksji i zajęcie się całym spektrum zaburzeń odżywiania” – dodaje Karolina Otwinowska, założycielka Fundacji Głód(nie)Nażarty.
Materiały edukacyjne
Na stronie kampania.glodnienazarty.pl można znaleźć książkę Karoliny Otwinowskiej oraz ebook edukacyjny autorstwa mgr Alicji Stankiewicz. Zawiera on najważniejsze informacje na temat przyczyn, przebiegu i leczenia anoreksji. Materiały edukacyjne można pobrać całkowicie za darmo.
Ponadto na stronie Fundacji Głód(nie)Nażarty umieszczane są wszelkie aktualności o planowanych działaniach i rozwoju kampanii. Można również znaleźć tam cenne wskazówki i porady leczenia, a także kontakt do Pani Karoliny Otwinowskiej i zgłosić się w przypadku potrzeby konsultacji psychologicznej. W zakładce „potrzebujesz pomocy?” umieszczane są rekomendowane ośrodki zdrowia psychicznego czy kontakty do specjalistów leczenia zaburzeń odżywiania, dietetyki czy terapii. Należy do nich m.in. Pani Alicja Stankiewicz, wspierająca fundację w publikowaniu wartościowych materiałów informacyjnych.
Zaburzenia odżywiania. Wywiad z Panią Alicją Stankiewicz
Pani Alicjo, na co warto zwrócić uwagę, mówiąc o anoreksji czy bulimii?
Alicja Stankiewicz: Anoreksja i bulimia to poważne zaburzenia odżywiania, które mają daleko idące konsekwencje zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Anoreksja charakteryzuje się obsesyjnym dążeniem do utraty wagi poprzez drastyczne ograniczanie jedzenia. Bulimia – przez cykliczne napady objadania się, po których następuje kompensacyjne zachowanie, takie jak wymioty czy intensywne ćwiczenia fizyczne. Warto pamiętać, że te zaburzenia nie wynikają jedynie z chęci „dobrego wyglądu”. Często są objawem głębszych problemów emocjonalnych i psychicznych, takich jak depresja, lęki, problemy z regulacją emocji czy zaburzenia osobowości.
Zaburzenia odżywiania mają ścisły związek z postrzeganiem swojego ciała, w tym ze społecznymi i kulturowymi normami dotyczącymi wyglądu. Ważne jest, aby dostrzec, że anoreksja i bulimia dotykają nie tylko kobiet, ale także mężczyzn, choć w znacznie mniejszym stopniu. Niestety, wciąż istnieje wiele mitów dotyczących tych chorób. To sprawia, że często są one bagatelizowane lub niewłaściwie rozumiane przez otoczenie.
Choć czynniki środowiskowe i psychologiczne odgrywają kluczową rolę w rozwoju zaburzeń odżywiania, warto zwrócić uwagę na to, że istnieją również predyspozycje biologiczne i genetyczne, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia tych chorób. Badania wskazują, że zaburzenia odżywiania mogą mieć związek z dziedziczeniem pewnych cech, takich jak tendencje do perfekcjonizmu, lęk czy depresja. Wpływ na nie mogą mieć także zaburzenia równowagi hormonalnej, neuroprzekaźników czy funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Wzięcie pod uwagę tych biologicznych aspektów pozwala lepiej zrozumieć, dlaczego niektórzy ludzie są bardziej podatni na rozwinięcie zaburzeń odżywiania niż inni.
Czytaj także: Zaburzenie z napadami objadania się (Binge Eating Disorder – BED)
Wyidealizowany obraz ciała w mediach
W jaki sposób zaburzenia odżywiania łączą się z obrazem ciała, który pokazują nam media?
A.S.: Media odgrywają istotną rolę w kreowaniu wizerunku ciała, który jest postrzegany jako „idealny”. Zaburzenia odżywiania nie istnieją w próżni – są mocno uwarunkowane kontekstem kulturowym i społecznym. Obrazy kobiet i mężczyzn o nienagannych proporcjach, smukłych sylwetkach i nieskazitelnej cerze są wszechobecne w reklamach, filmach, mediach społecznościowych i magazynach. Młode osoby, które często są bardziej podatne na wpływy zewnętrzne, mogą łatwo zacząć utożsamiać te nierealistyczne standardy z własną wartością. W efekcie, dążenie do osiągnięcia nierealistycznych norm piękna staje się czynnikiem wyzwalającym zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja czy bulimia.
Obecne w mediach społecznościowych trendy, takie jak „fitspiration” (promowanie intensywnych ćwiczeń fizycznych i idealnie wysportowanej sylwetki) lub „thinspiration” (promowanie bardzo szczupłych ciał), mogą prowadzić do niezdrowych wzorców myślenia o ciele. Warto zaznaczyć, że osoby z zaburzeniami odżywiania często idealizują obrazy smukłości. Jednocześnie nie dostrzegając, że takie sylwetki często są wynikiem manipulacji zdjęciami (dzięki edytorom) lub ekstremalnych metod kontroli wagi.
W wielu krajach zachodnich, gdzie ideał szczupłej sylwetki jest dominujący, często obserwuje się wyższy odsetek przypadków anoreksji i bulimii. W innych społeczeństwach, gdzie dominują odmienne ideały ciała, mogą pojawiać się inne formy zaburzeń związanych z jedzeniem. Warto więc podkreślić, że presja kulturowa dotycząca ciała, urody i sukcesu może różnić się w zależności od regionu świata czy grupy społecznej.
Ważne jest, by zrozumieć, jak globalizacja oraz wzrost znaczenia mediów społecznościowych i naciski społeczne zwiększają presję na dostosowanie się do uniwersalnych wzorców piękna, które są wykreowane a nie rzeczywiste.
Poczucie własnej wartości a zaburzenia odżywiania
Czy ten problem wiąże się z poczuciem własnej wartości? Jakimiś nierozwiązanymi konfliktami wewnętrznymi, emocjami?
A.S.: Zaburzenia odżywiania są głęboko zakorzenione w psychice osoby dotkniętej tym problemem. Bardzo często mają bezpośredni związek z niskim poczuciem własnej wartości, negatywną oceną siebie oraz wewnętrznymi konfliktami emocjonalnymi. Aby taką ocenę siebie podnieść, osoby z anoreksją poszukują czegoś, nad czym mogłyby mieć kontrolę. By móc ocenić siebie pozytywnie, że coś im w życiu wychodzi.
Silna potrzeba kontroli może być reakcją na inne, trudne do opanowania aspekty życia, takie jak problemy w relacjach, niepewność przyszłości czy trudne doświadczenia z dzieciństwa. Kontrolowanie swojego ciała staje się wtedy jedynym obszarem, w którym czują, że mają władzę.
Wiele osób z zaburzeniami odżywiania doświadcza silnych emocji, lęku, wstydu, poczucia winy, a także depresji. Często te negatywne emocje wynikają właśnie z niskiego poczucia własnej wartości. Te mogą mieć swoje źródło w trudnych doświadczeniach życiowych. Ich przykładami są krytyka ze strony otoczenia (szczególnie najbliższych oraz znajomych), przemoc emocjonalna, traumy czy brak akceptacji w dzieciństwie.
Zaburzenia odżywiania pełnią w takich przypadkach funkcję mechanizmu radzenia sobie z emocjami. Choć na dłuższą metę prowadzą do pogłębienia problemów psychicznych.
Rola najbliższego otoczenia w zmaganiach z zaburzeniami odżywania
Jaką rolę w życiu osób zmagających się z zaburzeniami odżywiania pełnią rodzice, przyjaciele i w ogóle najbliższe środowisko?
A.S.: Wsparcie ze strony najbliższego otoczenia – rodziców, przyjaciół, partnerów – jest kluczowe w procesie leczenia zaburzeń odżywiania. Relacje z rodziną i przyjaciółmi mogą mieć wpływ zarówno na rozwój, jak i na przezwyciężenie choroby. Rodzice często odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu samooceny dziecka oraz jego relacji z ciałem i jedzeniem.
Negatywne komentarze na temat wyglądu („Masz grubą dupę!”, „Jak ty wyglądasz!”, „Nie jedz już więcej.” Albo „Zjedz jeszcze trochę.”), nadmierna presja dotycząca osiągnięć czy porównywanie z innymi („Zobacz Kaśka ma piątkę, a ty tylko czwórkę.”, „Nie dasz rady zdać matury z rozszerzenia.” , „Ty się do tego nie nadajesz”, „A po co ci to.”) mogą przyczynić się do rozwinięcia niezdrowych wzorców myślenia u dziecka. Dlatego ważne jest, aby zadbać o pozytywne komunikaty. Wsparcie emocjonalne, akceptacja i zrozumienie tego, co przeżywa osoba chora na anoreksję czy bulimię, są nieocenione w procesie zdrowienia.
Przyjaciele i rówieśnicy także mają znaczący wpływ na osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania. Presja społeczna, potrzeba akceptacji oraz lęk przed odrzuceniem mogą nasilać objawy choroby. Jednak równie ważne jest to, że przyjaciele mogą pełnić funkcję systemu wsparcia – zachęcając do szukania pomocy i oferując emocjonalne oparcie.
Ważnym aspektem jest edukacja bliskich osób na temat zaburzeń odżywiania. Wiedza o chorobie pozwala lepiej zrozumieć, z jakimi wyzwaniami zmaga się osoba chora, co z kolei może przełożyć się na bardziej empatyczne i adekwatne wsparcie. Rodzina i przyjaciele nie powinni oceniać, ale raczej starać się stworzyć bezpieczną przestrzeń, w której osoba cierpiąca poczuje się akceptowana i zrozumiana.
Czytaj także: Bulimia (żarłoczność psychiczna – bulimia nervosa)
Konsekwencje zdrowotne zaburzeń odżywiania
Konsekwencje zdrowotne i problemy współistniejące powiązane z zaburzeniami odżywiania
A.S.: Zarówno anoreksja, jak i bulimia prowadzą do poważnych skutków fizycznych, takich jak: zaburzenia elektrolitowe, uszkodzenia organów wewnętrznych (szczególnie serca i nerek), problemy z kośćmi (osteoporoza), a nawet niepłodność. Utrata masy ciała w przypadku anoreksji może prowadzić do niewydolności serca a nawet śmierci, a bulimia do poważnych uszkodzeń układu trawiennego, np. przełyku. Utrzymywanie zdrowia fizycznego u osób z zaburzeniami odżywiania wymaga wieloaspektowego podejścia, które łączy opiekę medyczną (w tym dietetyka) z terapią psychologiczną.
Trzeba pamiętać, że zaburzenia odżywiania często współwystępują z innymi problemami psychicznymi. Depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (OCD), a nawet nadużywanie substancji psychoaktywnych mogą towarzyszyć anoreksji lub bulimii. Warto podkreślić, że leczenie tych problemów powinno być zintegrowane, aby uwzględnić wszystkie trudności, z jakimi zmaga się dana osoba. Często to właśnie te współistniejące zaburzenia utrudniają proces zdrowienia, dlatego ważne jest, by odpowiednio diagnozować i leczyć je równolegle.
Zaburzenia odżywania to interdyscyplinarny problem
Zaburzenia odżywiania są problemem interdyscyplinarnym. Wymaga on kompleksowego podejścia i zrozumienia na wielu poziomach. Od wpływu mediów i kultury po genetyczne predyspozycje. Łączą więc w sobie kwestie związane z wizerunkiem ciała, niskim poczuciem własnej wartości oraz wewnętrznymi konfliktami emocjonalnymi.
Dlatego kluczowe jest zrozumienie, że anoreksja i bulimia to poważne zaburzenia, które nie są jedynie kwestią wyglądu, ale głębszych problemów emocjonalnych i zdrowotnych, wymagających empatycznego podejścia i specjalistycznej pomocy. Ważnym elementem leczenia i wsparcia dla osób zmagających się z zaburzeniami odżywiania jest otoczenie – rodzina, przyjaciele i specjaliści, którzy poprzez zrozumienie i akceptację mogą pomóc w procesie zdrowienia.
Bibliografia:
Bulik, C. M., Sullivan, P. F., Wade, T. D., & Kendler, K. S. (2006). Twin studies of eating disorders: A review. International Journal of Eating Disorders, 41(2), 101-114.
Czapów, M., & Czapów, M. (2007). Anoreksja i bulimia. Rozpoznanie, przyczyny, leczenie. PZWL.
Fairburn, C. G. (2013). Terapia poznawczo-behawioralna zaburzeń odżywiania. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego
Grzegorzewska, I., & Cierpiałkowska, L. (2018). Zaburzenia odżywiania. Studium zaburzeń psychicznych w cyklu życia. Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Józefik, B. (2006). Anoreksja i bulimia psychiczna. Ujęcie systemowe. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Józefik, B. (2008). Rodziny anorektyczne i bulimiczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Józefik, B. (Ed.). (2014). Zaburzenia odżywiania. Anoreksja, bulimia, otyłość. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Klump, K. L., Bulik, C. M., Kaye, W. H., Treasure, J., & Tyson, E. (2009). Academy for Eating Disorders position paper: Eating disorders are serious mental illnesses. International Journal of Eating Disorders, 42(2), 97-103
Lilenfeld, L. R. R., Wonderlich, S., Riso, L. P., Crosby, R., & Mitchell, J. (1998). Eating disorders and personality: A methodological and empirical review. Clinical Psychology Review, 16(3), 299-320.
Szajewska, H. (2017). Anoreksja u dzieci i młodzieży. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Wolska, A. (2011). Media a obraz ciała. Wpływ przekazu telewizyjnego na postrzeganie siebie i swojego ciała przez młodzież. Difin.
