Jako osoby z ADHD często zmagamy się z niską samooceną. Wynika to z wieloletnich doświadczeń: krytykowania za zapominalstwo, impulsywne działania czy trudności z koncentracją. To może prowadzić do przekonania, że “coś jest ze mną nie tak”. Jak przestać żyć w cieniu własnych myśli i odbudować poczucie własnej wartości?
Dlaczego ADHD prowadzi do niskiej samooceny?
Krytyka i niezrozumienie – osoby z ADHD od dziecka słyszą, że są “leniwe”, “niezorganizowane” lub “nieodpowiedzialne”. Takie przekazy kształtują wewnętrzny głos krytyka, który podkopuje wiarę we własne możliwości. Obniża samoocenę. Dodatkowym elementem jest to, że otoczenie często nie dostrzega, jak dużo energii osoba z ADHD musi zużyć, aby móc się na czymś skupić.
Poczucie własnej wartości kształtowane jest już od najmłodszych lat. Stąd, jeżeli dziecko z ADHD słyszy od rodziców „znowu dostałeś 3, dlaczego tak słabo?” a włożyło mnóstwo starań, by skupić się i móc uczyć, naturalnie rodzi się w nim głos, który często w dorosłości będzie go ograniczał.
Porównywanie się z innymi – w tradycyjnym systemie edukacji czy w pracy, ADHD często utrudnia nadążanie za oczekiwaniami otoczenia. Porównywanie się z rówieśnikami może prowadzić do frustracji i poczucia bycia „gorszym”, czyli niskiej samooceny. Największe zagrożenie pojawia się, gdy taka osoba zaczyna w to wierzyć i rezygnuje z własnej kreatywności na rzecz usilnego dopasowania się do grupy czy oczekiwań. Przykładem niech będą tutaj dziewczynki, które za wszelką cenę próbują zamaskować swoją ruchliwość czy impulsywność, bo przecież dziewczynce nie wypada robić tego czy tamtego.
Trudności w ADHD
Trudności w relacjach – impulsywność, zapominalstwo czy brak kontroli nad emocjami mogą powodować konflikty lub nieporozumienia w relacjach, To zaś dodatkowo obniża samoocenę. Wówczas mamy wrażenie, że nie potrafimy utrzymywać dobrych relacji z innymi. Z jednej strony bardzo ich pragniemy i potrzebujemy a z drugiej często czujemy się przytłoczeni lub przemęczeni.
Nadwrażliwość emocjonalna, która powoduje zbyt duże przejmowanie się opinią czy krytyką ze strony innych, nie ułatwia nam budowania tych relacji na satysfakcjonującym poziomie.
Błędne koło porażek – gdy nasze trudności z koncentracją i impulsywnością już od najmłodszych lat prowadzą do wyzwań w obrębie nauki czy relacji, a w naszym otoczeniu nie ma żadnego wsparcia, łatwo wpaść w błędne koło, które będzie determinowało nasze dalsze życie.
Osoby z ADHD często mają zdolność do nadmiernej determinacji w dążeniu do jakiegoś celu, gdy bardzo im na czymś zależy. Może to być zarówno pozytywny, jak i negatywny aspekt budowania poczucia własnej wartości.
Czytaj także: Kary cielesne w ADHD. Szokująca wypowiedź senatora USA Tommy’ego Tuberville
Badania potwierdzają wpływ objawów ADHD na samoocenę
Dorośli z ADHD mają znacząco obniżoną samoocenę w porównaniu do osób neurotypowych. Przegląd literatury przeprowadzony przez Cook i in. (2014) wykazał, że ADHD jest silnie powiązane z poczuciem własnej wartości, co zostało potwierdzone w licznych kontrolowanych badaniach. W szczególności nasilenie objawów ADHD korelowało negatywnie z poziomem samooceny. To sugeruje, że im większe trudności wynikające z ADHD, tym większe ryzyko niskiego poczucia własnej wartości.
Co istotne, obniżona samoocena nie dotyczyła wyłącznie osób z formalną diagnozą ADHD – również osoby objawowe, ale niezdiagnozowane, wykazywały istotnie niższy poziom poczucia własnej wartości.
Interesujące jest również odkrycie, że w niektórych przypadkach osoby z oficjalną diagnoza ADHD miały wyższą samoocenę niż osoby objawowe, co może sugerować, że największy wpływ na obniżoną samoocenę ma codzienne funkcjonowanie z objawami ADHD, a nie samo otrzymanie diagnozy. Wskazuje to na potrzebę dalszych badań nad mechanizmami wpływającymi na poczucie własnej wartości wśród dorosłych z ADHD oraz na konieczność wdrażania odpowiednich strategii terapeutycznych.
ADHD, samoocena i współwystępowanie innych zaburzeń
Związek między ADHD a poczuciem własnej wartości jest dwukierunkowy. Niskie poczucie własnej wartości może nasilać objawy ADHD, takie jak depresja, lęk społeczny czy myśli samobójcze. Nasilenie objawów ADHD może zaś przyczyniać się do obniżenia samooceny.
Złożoność tej relacji podkreśla konieczność uwzględniania poczucia własnej wartości w procesie terapeutycznym i klinicznym. Badania potwierdzają, że ADHD często współwystępuje z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak lęk i depresja, które mogą dodatkowo pogłębiać problemy z niską samooceną.
Przeczytaj też: Zaburzenie regulacji emocji – brakujące ogniwo w rozumieniu ADHD
Co więcej, samoocena pełni rolę mediatora w relacji między ADHD a problemami psychicznymi, takimi jak depresja, lęk egzaminacyjny oraz lęk społeczny. Istnieją również dowody na to, że niski poziom samooceny może być silniejszym czynnikiem ryzyka dla myśli samobójczych u osób z ADHD niż sama depresja.
Niniejszy przegląd literatury podkreśla kluczową rolę poczucia własnej wartości w funkcjonowaniu osób dorosłych z ADHD i sugeruje, że interwencje terapeutyczne powinny uwzględniać jego wzmacnianie.
Jak budować zdrowe poczucie własnej wartości?
Budowanie zdrowego poczucia własnej wartości u osób dorosłych z ADHD jest kluczowe dla poprawy jakości życia i codziennego funkcjonowania. Pamiętaj, że budowanie swojej samooceny to proces, który wymaga czasu i cierpliwości.
Oto kilka sprawdzonych metod, które mogą w tym pomóc:
1. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)
Terapia CBT jest skuteczną metodą leczenia ADHD u dorosłych. Pomaga w identyfikacji i modyfikacji negatywnych wzorców myślenia oraz zachowań, które mogą obniżać samoocenę. Dzięki terapii można rozwijać umiejętności organizacyjne, zarządzania czasem oraz budować pozytywny obraz siebie.
2. Skupienie na mocnych stronach
Osoby z ADHD często posiadają wyjątkowe talenty i umiejętności, takie jak kreatywność, zdolność do szybkiego rozwiązywania problemów czy energiczność. Rozpoznanie i rozwijanie tych atutów może znacząco wzmocnić poczucie własnej wartości.
3. Ustalanie realistycznych celów
Wyznaczanie osiągalnych celów i dzielenie większych zadań na mniejsze kroki pomaga w unikaniu poczucia przytłoczenia. Każde osiągnięcie, nawet najmniejsze, buduje wiarę w siebie i motywuje do dalszego działania.
4. Organizacja i zarządzanie czasem
Wykorzystanie narzędzi takich jak kalendarze, listy zadań czy aplikacje do planowania może pomóc w lepszym zarządzaniu codziennymi obowiązkami. Dzięki temu zmniejsza się stres związany z zapominaniem czy opóźnieniami, co pozytywnie wpływa na samoocenę.
5. Pozytywne wzmocnienie
Nagradzanie siebie za osiągnięcia, nawet te drobne, wzmacnia pozytywne zachowania i buduje poczucie własnej skuteczności. Warto doceniać własne wysiłki i celebrować sukcesy.
6. Wsparcie społeczne
Otaczanie się ludźmi, którzy rozumieją i akceptują wyzwania związane z ADHD, jest niezwykle ważne. Grupy wsparcia, zarówno te lokalne, jak i online, mogą dostarczyć cennych wskazówek oraz poczucia przynależności.
7. Edukacja na temat ADHD
Zrozumienie mechanizmów działania ADHD pomaga w akceptacji siebie i swoich doświadczeń. Świadomość, że pewne trudności wynikają z neurobiologii, a nie z osobistych braków, może znacząco poprawić samoocenę.
Każdy krok w kierunku lepszego zrozumienia siebie i wdrażania powyższych strategii przyczynia się do poprawy jakości życia z ADHD.
Niska samoocena osób z ADHD
Niska samoocena u osób z ADHD wynika z wieloletnich doświadczeń, krytyki i porażek, ale można ją odbudować. Kluczem jest zmiana sposobu myślenia o sobie, odkrycie swoich mocnych stron i zastosowanie strategii dostosowanych do swojego mózgu. ADHD może być wyzwaniem, ale może też być siłą – wszystko zależy od tego, jak je zrozumiemy i zaakceptujemy.
Zewnętrzny ster – rutyna w ADHD. Dowiedz się więcej na PsychiatraPlus.pl
Źródła:
Pedersen AB, Edvardsen BV, Messina SM, Volden MR, Weyandt LL, Lundervold AJ. Self-Esteem in Adults With ADHD Using the Rosenberg Self-Esteem Scale: A Systematic Review. J Atten Disord. 2024 May;28(7):1124-1138. doi: 10.1177/10870547241237245. Epub 2024 Mar 16. PMID: 38491855; PMCID: PMC11016209.
Harpin V, Mazzone L, Raynaud JP, Kahle J, Hodgkins P. Long-Term Outcomes of ADHD: A Systematic Review of Self-Esteem and Social Function. J Atten Disord. 2016 Apr;20(4):295-305. doi: 10.1177/1087054713486516. Epub 2013 May 22. PMID: 23698916.
Shaw M, Hodgkins P, Caci H, Young S, Kahle J, Woods AG, Arnold LE. A systematic review and analysis of long-term outcomes in attention deficit hyperactivity disorder: effects of treatment and non-treatment. BMC Med. 2012 Sep 4;10:99. doi: 10.1186/1741-7015-10-99. PMID: 22947230; PMCID: PMC3520745.
