Hormony a depresja? Hormony odgrywają ważną rolę w regulacji funkcji organizmu. Wpływają więc na nastrój człowieka. Zaburzenia w wydzielaniu i regulacji hormonów, takich jak kortyzol, estrogeny, progesteron, testosteron, hormony tarczycy oraz oksytocyna, mogą znacząco wpływać na ryzyko rozwoju depresji i jej przebieg.
Hormony a rozwój depresji
Depresja to jedno z najczęstszych zaburzeń psychicznych. Ma złożoną etiologię, obejmującą czynniki genetyczne, środowiskowe i neurobiologiczne. Coraz więcej badań wskazuje, że układ hormonalny odgrywa istotną rolę w patogenezie depresji. W szczególności są to hormony osi podwzgórze–przysadka–nadnercza (HPA), hormony tarczycy, hormony płciowe, insulina.
Oś HPA i kortyzol – depresja jako hormonalna reakcja na stres
Jednym z najbardziej udokumentowanych mechanizmów hormonalnych w depresji jest nadmierna aktywacja osi HPA. Prowadzi ona do podwyższonego poziomu kortyzolu — tzw. „hormonu stresu”.
• Około 40–60% pacjentów z depresją wykazuje nadaktywność osi HPA i zaburzenia rytmu dobowego wydzielania kortyzolu (Pariante & Lightman, 2008).
• U chorych obserwuje się podwyższone poziomy kortyzolu zarówno w surowicy, jak i w płynie mózgowo-rdzeniowym (Herbert, 2013).
• Przewlekłe podwyższenie kortyzolu ma działanie neurotoksyczne — powoduje m.in. redukcję objętości hipokampa, struktury mózgu odpowiedzialnej za nastrój i pamięć.
Depresja u kobiet a hormony płciowe: estrogen i progesteron
Kobiety są dwukrotnie bardziej narażone na rozwój depresji niż mężczyźni (Hammen, 2018). Istnieje silny związek między fluktuacjami poziomu estrogenów a ryzykiem depresji, szczególnie w określonych fazach życia.
Depresja poporodowa dotyka nawet 10–20% kobiet po porodzie, co wiązane jest z gwałtownym spadkiem poziomu estrogenów i progesteronu (Bloch et al., 2003).
Zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS) i premenstrual dysphoric disorder (PMDD; występuje u wielu kobiet z ADHD) są związane z cyklicznymi zmianami hormonalnymi. Dotyczą ok. 5–8% kobiet w wieku rozrodczym i mogą prowadzić do znacznych objawów depresyjnych.
Menopauza i okres okołomenopauzalny wiążą się z podwyższonym ryzykiem wystąpienia epizodu depresyjnego. Zwłaszcza u kobiet, które wcześniej doświadczyły epizodu depresyjnego.
Tarczyca a depresja: hormonalna układanka
Zaburzenia funkcji tarczycy, szczególnie niedoczynność tarczycy, często współwystępują z depresją.
Szacuje się, że 20–30% pacjentów z niedoczynnością tarczycy doświadcza objawów depresyjnych (Hage & Azar, 2012). Hormony tarczycy wpływają na metabolizm serotoniny i noradrenaliny — neurotransmiterów kluczowych dla nastroju. W artykule Parka i Zarate’a (2019) opisano przypadek pacjentki z depresją i niedoczynnością tarczycy, u której poprawa nastroju nastąpiła po dostosowaniu terapii lewotyroksyną.
Insulinooporność i depresja: połączenie metaboliczne
Coraz więcej danych wskazuje na zależność między insulinoopornością, cukrzycą typu 2 a ryzykiem depresji. Osoby z cukrzycą typu 2 mają o 60% wyższe ryzyko depresji niż osoby bez cukrzycy (Anderson et al., 2001).
Insulina (hormon) wpływa nie tylko na metabolizm glukozy, ale też na funkcjonowanie neuroprzekaźników, takich jak dopamina i serotonina.
Testosteron i depresja u mężczyzn
Chociaż depresja występuje rzadziej u mężczyzn, niedobór testosteronu może prowadzić do obniżenia nastroju, apatii i drażliwości. U mężczyzn z hipogonadyzmem (niski testosteron) depresja występuje z częstością do 40% (Zarrouf et al., 2009). Terapia testosteronem wykazuje umiarkowane działanie przeciwdepresyjne w wybranych populacjach (Walther et al., 2019).
Zaburzenia hormonalne przyczyną depresji?
W ostatnich latach coraz większą uwagę poświęca się roli hormonów w patogenezie depresji. Hormonalne czynniki odgrywają znaczącą rolę w rozwoju i przebiegu depresji. Oś HPA, hormony płciowe, tarczycowe i insulina mogą wpływać na neurobiologię nastroju. Zarówno poprzez działanie bezpośrednie na mózg, jak i pośrednie — poprzez oddziaływanie na neurotransmisję, neuroplastyczność i procesy zapalne.
Nadal potrzebne są dalsze badania, aby precyzyjnie określić mechanizmy tych interakcji oraz opracować skuteczne, zindywidualizowane strategie leczenia. Już teraz jednak endokrynolodzy i psychiatrzy coraz częściej współpracują przy diagnozie i terapii depresji.
Literatura
1. Park LT, Zarate CA. Depression in the Primary Care Setting. N Engl J Med. 2019;380(6):559–568.
2. Hammen C. Risk Factors for Depression: An Autobiographical Review. Annu Rev Clin Psychol. 2018;14:1–28.
3. Bloch M, Schmidt PJ, Danaceau M, Murphy J, Rubinow DR. Effects of gonadal steroids in women with a history of postpartum depression. Am J Psychiatry. 2000.
4. Herbert J. Cortisol and depression: three questions for psychiatry. Psychol Med. 2013.
5. Medical News Today. Hormonal depression: What to know. Retrieved April 2025, from [medicalnewstoday.com](https://www.medicalnewstoday.com/articles/hormonal-depression).
