Działania niepożądane amfetaminy i metylofenidatu i jak im zapobiegać

Metylofenidat (MPH) i amfetamina (AMP) należą do główych leków stosowanych w zaburzeniu neurorozwojowym o nazwie ADHD. Jak wszystkie leki, także i one mogą wywoływać działania niepożądane, choć najczęściej są to działania niezbyt nasilone, ponieważ leki te należą do stosunkowo bezpiecznych. Ponieważ jednak pacjenci dość często pytają mnie, jakich negatywnych skutków ich przyjmowania mogą się spodziewać, postanowiłem zebrać w tym miejscu wszystkie warte wspomnienia, wraz z zebranymi przeze mnie i moich pacjentów najlepszymi metodami na walkę z nimi.

Przypominam jednocześnie, że tutaj opisałem długotrwałe efekty przyjmowania stymulantów.

Utrata apetytu

Jest to najczęstsze działanie niepożądane, ocenia się, że występuje nawet u 30% pacjentów. Czasami może to być całkowita utrata apetytu na okres działania leku (ok. 6-7 godzin) i pacjent nie jest wtedy w stanie nic zjeść, czasami jest to po prostu zmniejszenie apetytu (pacjent musi sobie przypomnieć, że warto coś zjeść).
Tymczasem, aby czuć się dobrze (i móc się koncentrować), należy spożywać pełnowartościowy posiłek (może być niewielki) kilka razy dziennie, w regularnych odstępach czasu.

Rozwiązania:

1. ustaw alarmy np. co 3-4 godziny, z przypomnieniem, żeby coś zjeść
2. stosuj odżywki w proszku (mieszane z wodą), które można skomponować dokładnie do własnych potrzeb pod względem składu i kaloryczności. Taką odżywkę (po porannym przygotowaniu) można przez cały dzień nosić w bidonie/termosie i popijać. Powinna zapewnić wszystkie potrzebne substancje odżywcze. Rozwiązanie to pomaga się również nawodnić, a z tym osoby z ADHD mają bardzo często problem
3. zmiana dawkowania leku lub zamiana na formę krótkodziałającą (w przypadku MPH), aby w przerwach między przyjęciami leku dało się coś zjeść
4. dostosowanie pór posiłków do pojawiania się apetytu

Bóle głowy

Jak pisałem tutaj, osoby z ADHD cierpią częściej na bóle głowy niż populacja ogólna i – co ciekawe – są to innego typu bóle głowy niż bóle migrenowe czy napięciowe. W efekcie działania MPX i AMP bóle głowy pojawiają się u ponad 20% pacjentów. Najczęściej są niezbyt nasilone i ustępują w czasie kilku dni.

Rozwiązania:

1. przyjmuj lek zawsze po posiłku, najlepiej wysokobiałkowym
2. nawadniaj się – osoba dorosła powinna spożywać minimum 2,5 litra płynów dziennie (wielu pacjentów relacjonuje, że szczególnie to rozwiązanie jest skuteczne na bóle głowy po MPH)
3. jeśli ból pojawia się po zakończeniu działania leku (po 6-7 godzinach), należy powiadomić o tym lekarza, który zmodyfikuje dawkowanie

Bóle brzucha i/lub nudności

To trzecie co do częstości działanie niepożądane, występujące się u ok. 20% pacjentów. Z mojego doświadczenia wynika, że działanie to często dotyczy osób, które wcześniej miały problemy żołądkowe – wrzód, stan zapalny śluzówki żołądka, operacja bariatryczna. W takich sytuacjach najczęściej konieczna jest zmiana leku.

Rozwiązania:

1. przyjmuj lek zawsze po posiłku, najlepiej wysokobiałkowym

Trudności z zaśnięciem

Kiedy pacjenci pytają mnie, w jaki sposób MPH/AMP wpływa na sen, to odpowiadam, że istnieją trzy grupy pacjentów: u 1/3 MPH poprawia sen, u 1/3 pogarsza, a u 1/3 nie wpływa na sen. Oczywiście zależy to również od przyjmowanej dawki.

Rozwiązania:

1. absolutnie najważniejsze jest, aby nie zapominać o przyjmowaniu melatoniny. Jak pisałem wielokrotnie, np. tutaj, osoby z ADHD mają zaburzenia wydzielania melatoniny. Korygowanie ich nie tylko poprawa sen, ale funkcjonowanie narządów wewnętrznych. Wkrótce opiszę to w innym artykule
2. utrzymuj higienę snu. Jej zasady znajdziesz tutaj
3. rozważ włączenie przed snem urządzenia generującego biały szum
4. w razie utrzymywania się problemów konieczne zapewne będzie włączenie leku nasennego

Niepokój

Przede wszystkim należy podkreślić, że MPH/AMP u osoby z ADHD działają uspokajająco. Tym niemniej, czasami zdarza się, że osoba przyjmująca te leki odczuwa niepokój. Na niskich dawkach zdarza się to bardzo rzadko, natomiast w miarę zwiększania dawki rośnie ryzyko rośnie ryzyko przekroczenia dawki stosownej dla danego pacjenta, co może skutkować pojawieniem się niepokoju. Niepokój może także pojawić się po zakończeniu działania MPH/AMP lub być elementem współistniejących zaburzeń lękowych.

Rozwiązania:

1. jeśli niepokój pojawił się 1-3 godziny po przyjęciu leku, to prawdopodobnie oznacza to, że dawka leku jest zbyt duża lub była zbyt szybko zwiększana
2. jeśli niepokój pojawił się po 6-7 godzinach od przyjęcia leku, to prawdopodobnie jest spowodowany wypłukaniem leku z organizmu i reakcją na obniżenie się poziomu dopaminy. Koniecznie zgłoś to swojemu lekarzowi, a on zmieni schemat podawania leku
3. delikatny niepokój czasami pojawia się po zwiększeniu dawki leku. Najczęściej jest niewielki i ustępuje po 2-3 dniach od włączenia większej dawki
4. jeśli niepokój wynika ze współistniejących zaburzeń lękowych, zgłoś to lekarzowi, być może doda lek przeciwlękowy
5. jeśli lęk utrzymuje się pomimo powyższych działań, być może konieczna będzie zmiana MPH/AMP na leki na ADHD z innej grupy
6. nie pij kawy w czasie działania MPH/AMP. Kofeina to stymulant, taki jak MPH/AMP, a zatem ich efekty skumulują się. Co więcej kofeina blokuje receptor GABA, przez co nasila lęki.

Wahania nastroju/rozdrażnienie

Może się zdarzyć, że włączenie MPH/AMP spowoduje rozdrażnienie lub wahania nastroju. Dzieje się to przede wszystkim po południu, kiedy lek przestaje działać i trwa typowo 1-2 godziny. Rozdrażnienie może też być efektem braku jedzenia lub niedoboru snu.

Rozwiązania:

1. koniecznie powiedz swojemu lekarzowi, jeśli popłudniami zdarzają się wahania nastroju. Zmieni schemat podawania leku
2. staraj się kłaść się spać o stałej porze, przed północą (pamiętaj o przyjmowaniu melatoniny)
3. staraj się spożywać regularnie, co kilka godzin, niewielkie ilości pokarmu

Przyspieszenie tętna/ciśnienia krwi

Jak napisałem powyżej, zazwyczaj MPH/AMP działają na osoby z ADHD uspokajająco. Zdarza się jednak, że podwyższają ciśnienie krwi i tętno. Warto na początku leczenia dokonywać pomiarów tych parametrów (za pomocą automatycznego ciśnieniomierza). Powodem może być zbyt duża dawka leku, przyjmowanie leku na pusty żołądek lub po zbyt małym posiłku lub nieprawidłowa diagnoza (pacjent nie ma ADHD).

Rozwiązania:

1. przyjmuj lek zawsze po posiłku, najlepiej wysokobiałkowym
2. zastanówcie się z lekarzem, czy nie należy zmniejszyć dawki leku
3. być może trzeba zweryfikować rozpoznanie

Odwodnienie/suchość w ustach/suchość oczu

Jednym z często powtarzanych mitów dotyczących działań niepożądanych MPH/AMP jest to, że leki te powodują odwodnienie. W rzeczywistości brak badań, które wskazywałyby na taki efekt. Wydaje się natomiast, że MPH/AMP ograniczają wydzielanie śliny (patrz np. to badanie).

Rozwiązania:

1. nawadniaj się – noś ze sobą butelkę z wodą i często popijaj
2. używaj gumy do żucia (najlepiej bezcukrowej) lub cukierków do ssania (bezcukrowych)
3. nawilżaj jamę ustną oleistymi substancjami/pokarmami, np. witaminą A+E w okrągłych kapsułkach

Palitacje/kołatania serca

Uczucie przyspieszonego lub mocniejszego bicia serca nie należy do przyjemnych. A szczególnie dla osób z ADHD, które – jak wykazały badania – mają lepszą interocepcję (czucie tego, co dzieje się w naszym ciele). Pod wpływem MPH/AMP niektóre osoby mogą odczuwać przyspieszone czy mocniejsze bicie serca. Przyczyną może być zbyt szybkie włączenie leku lub przyjmowanie leku na pusty żołądek/po zbyt małym posiłku. Przypominam, że bardzo istotną rzeczą jest też, by nie łączyć MPH/AMP z kawą!

Rozwiązania:

1. przyjmuj lek zawsze po posiłku, najlepiej wysokobiałkowym
2. skonsultuj się z lekarzem, czy lek nie powinien być włączany wolniej
3. nie pij kawy w czasie działania MPH/AMP. Kofeina to stymulant, taki jak MPH/AMP, a zatem ich efekty skumulują się. Co więcej kofeina blokuje receptor GABA, przez co nasila lęki.

Osoby zainteresowane tematyką najnowszych informacji naukowych ze świata ADHD zapraszamy na naszą grupę ADHD u dzieci, ADHD u kobiet oraz ADHD u dorosłych.