ADHD to zaburzenie neurorozwojowe związane z niedoborem dwóch neuroprzekaźników: dopaminy i noradrenaliny. Neuroprzekaźniki te są odpowiedzialne m.in. za odczuwany przez człowieka poziom energii, motywację, koncentrację i kontrolę impulsów. W związku ze zmianą poziomu dopaminy i noradrenaliny, powyższe funkcje naszego mózgu są w ADHD zaburzone.
Każde dziecko okresowo wykazuje objawy złości, zdenerwowania czy frustracji. Jest to zupełnie prawidłowy objaw. Czasami (szczególnie w okresie nastoletniości), dziecko jest nastawione buntowniczo i w sposób ostentacyjny robi przeciwnie, niż chciałby tego rodzic. To także mieści się w granicach normy rozwojowej. Dziecko w ten sposób testuje, gdzie są granice prawidłowego zachowania, a co może spotkać się z negatywnym odbiorem innych (w tym przypadku: rodziców).
Czasami jednak zachowania opozycyjne stają się bardzo częste i bardzo intensywne, co definiuje się jako zaburzenie opozycyjno-buntownicze. Według najnowszej amerykańskiej klasyfikacji chorób DSM V, zaburzenie opozycyjno-buntowniczego (ODD) można rozpoznać, gdy od co najmniej 6 miesięcy dzeicko jest w gniewnym lub drażliwym nastroju lub przejawia zachowanai prowokujące lub mściwość, przy spełnieniu przynajmniej czterech z poniższych objawów:
1. Dziecko często traci panowanie nad sobą.
2. Dziecko często jest drażliwe lub łatwo irytuje się.
3. Dziecko często jest złe lub rozżalone.
4. Dziecko często kłóci się z ważnymi osobami (autorytetami) lub z innymi dziećmi, młodzieżą czy dorosłymi.
5. Dziecko często aktywnie przeciwstawia się lub odmawia zastosowania się do żądań ważnych osób (autorytetów) lub do obowiązujących zasad.
6. Dziecko często celowo denerwuje innych.
7. Dziecko często obwinia innych za swoje błędy i przewinienia.
8. Dziecko bywa złośliwe lub mściwe (co najmniej dwa razy w ciągu ostatnich 6 miesięcy).
Co ciekawe, zaburzenia opozycyjno-buntownicze (ODD) stwierdza się u nawet 60% dzieci z ADHD, a do czynników, które związane są z pojawieniem się ODD zaliczane są duży krytycyzm rodziców, pozostawanie w grupie innych dzieci również wykazujących cechy ODD i status społeczno-ekonomiczny rodziców.
Jednak znacznie większy odsetek (nawet 90%) dzieci (i dorosłych) z ADHD wykazuje zachowania podobne do ODD, które określić można nazwą efekt Jóźwiaka. Zjawisko to polega na tym, że osoba z ADHD zmuszana do czegoś lub usilnie namawiana prędzej zrobi coś przeciwnego, niż oczekuje namawiający.
Zjawisko to jest tak silne, że potrafi również spowodować całkowitą utratę zainteresowania zajęciami/sprawami, które dotychczas były ulubionymi dla osoby z ADHD. Innymi słowy, gdy osoba z ADHD bardzo lubi np. czytać książki, a ktoś z otoczenia zacznie wywierać presję, by czytać jeszcze więcej książek, ADHDowiec może całkowicie stracić zainteresowanie książkami.
Podłoże tego zjawiska nie zostało dotychczas wyjaśnione, być może ma ono związek z niedojrzałością mózgu (i tym samym zachowań), która jest cechą charakterystyczną dla ADHD.
Zrozumienie efektu Jóźwiaka ma ogromne znaczenie dla rodziców dzieci z ADHD, ponieważ ich nieumiejętne podejście do dziecka – zmuszanie do jakichś aktywności czy zachowań – może doprowadzić do zachowań opozycyjnych, a co najmniej utraty zainteresowania danym zagadnieniem.
Osoby zainteresowane tematyką najnowszych informacji naukowych ze świata ADHD zapraszamy na naszą grupę ADHD u dzieci, ADHD u kobiet oraz ADHD u dorosłych.
Zapraszam też do subskrybowania naszego kanału na YT, gdzie zajmujemy się tematyką ADHD.