Istnieje wiele technik i form pomocy terapeutycznej. Możemy być w terapii indywidualnej, grupowej, rodzinnej czy par. Psychoterapia ma również wiele (często skrajnie różnych) nurtów terapeutycznych. Jednak to, co najczęściej je łączy to relacja terapeutyczna (zaufanie i szczerość) oraz empatia wypływająca od terapeuty. Okazuje się, że terapeuci (niezależnie w jakim nurcie pracują) są bardziej empatyczni niż przeciętne osoby niebędące terapeutami.
Nurty psychoterapeutyczne
Psychoterapia, czy po prostu terapia psychologiczna jest formą leczenia trudności i zaburzeń psychicznych i/lub wspomagania rozwoju określonych kompetencji emocjonalno-poznawczych. Opiera się o sprawdzone teorie psychologiczne, techniki oraz jej skuteczność została udowodniona naukowa. Nie ma jednej właściwej psychoterapii. Nurtów psychoterapeutycznych jest wiele. A powstaje ich coraz więcej.
Nurty psychoterapeutyczne są budowane przede wszystkim na podejściu do człowieka i jego psychiki. W odmienny sposób wyjaśniają mechanizmy powstawania zaburzeń oraz proponują różne metody pracy z klientem czy pacjentem. Niezwykle istotny jest także stosunek do drugiego człowieka twórców danej techniki. Wszystkie główne terapie psychologiczne mają statystycznie podobne efekty terapii.
Najbardziej popularne nurty psychoterapii w Polsce to:
- Nurt psychodynamiczny – opiera się na badaniu procesów nieświadomych w naszym umyśle poprzez analizę mechanizmów działania, ukrytych potrzeb, pragnień, wewnętrznych konfliktów.
- Nurt poznawczo-behawioralny (CBT) – opiera się na analizie myśli, uczuć i zachowań, które towarzyszą nam na co dzień. Zmienia nieprawidłowe reakcje oraz wypracowuje nowe zachowania i inne sposoby myślenia.
- Nurt systemowy – opiera się na analizie środowiska (przykładowo rodzinnego) oraz jego wpływu na człowieka. Rodzina jest systemem i wszyscy jej członkowie wpływają na siebie nawzajem.
- Nurt humanistyczny – opiera się na założeniu, że w każdym człowieku leży potencjał, który można wykorzystać do samorozwoju. Zakłada, że źródłem trudności jest stosowanie niewłaściwych norm i wartości, które są sprzeczne z prawdziwymi potrzebami.
Empatia
Niewątpliwie dla psychoterapeutów empatia jest warunkiem koniecznym. Dzięki niej w trakcie terapii klient/pacjent może zrozumieć siebie, znaleźć rozwiązanie swoich trudności. Empatia sprawia, że terapeuta przyjmuje perspektywę poznawczą i emocjonalną drugiej osoby. To umiejętność wczuwania się w inną osobę, zbliżania się do jej wewnętrznego świata i patrzenie na otoczenie z jej perspektywy. Jest podstawą sojuszu terapeutycznego, ale również zdolności do refleksji terapeuty nad własnymi i cudzymi stanami wewnętrznymi.
Z drugiej strony terapeuci muszą znaleźć złoty środek. Nie są w stanie szczerze, wysoko empatyzować z każdą osobą, przez cały poświęcany jej czas. Mogłoby to spowodować po pierwsze zmniejszanie swoich możliwości myślenia i udzielania realnej pomocy. Po drugie skutkiem takiej postawy może być wypalenie zawodowe i wyczerpanie emocjonalne.
Jeszcze raz podkreślę, że empatia jest niezwykle ważna w kontakcie z drugą osobą. Ważne, żeby była autentyczna, szczera, ale jednocześnie, żeby nie „zalewała” terapeuty. Istotne jest, aby terapeuta budował relację na profesjonalnym gruncie. Po skończonej sesji nie powinien dalej przeżywać stanów emocjonalnych, z jakimi przyszedł do niego klient/pacjent.
Empatia jako wspólna cecha terapeutów
Uważa się, że u podstaw skutecznej terapii psychologicznej leżą wspólne czynniki we wszystkich nurtach:
- Sojusz terapeutyczny (inaczej relacja terapeutyczna) – główny czynnik leczący, relacja zaufania i szacunku oraz wzajemna aktywność.
- Empatia – zdolność do zobaczenia, zrozumienia i odczucia perspektywy innej osoby. Stwarza bezpieczną przestrzeń do zaufania, otworzenia się i szczerości.
- Efekt stylu indywidualnego terapeuty – każdy terapeuta wkłada w swoją pracę swoją osobowość, temperament, umiejętności, narzędzia, które zna.
- Autentyczność terapeuty, akceptacja, bezstronność, określone oczekiwania i cele leczenia.
Badania nad empatią u terapeutów
Prawdopodobnie większość ludzi, która uczy się w szkołach psychoterapeutycznych, dużo wcześniej przejawiała wysoki poziom empatii. Jednocześnie w trakcie nauki i później pracy z drugim człowiekiem empatia dalej się rozwija i kształtuje. Normy w prowadzeniu terapii — wykazywanie się empatią i skupienie się na relacji terapeutycznej sprawiają, że terapeuci regularnie ćwiczą tę umiejętność.
Naukowcy przeprowadzili badanie, które przedstawiono w prestiżowym czasopiśmie Neuroscience (2022 r.). Porównali aktywność mózgu między grupą 52 terapeutów a grupą kontrolną 92 osób niebędących terapeutami. Pomiary związane z wysokością empatii porównano z łącznością funkcjonalną mózgu w stanie spoczynku. Celem było znalezienie różnic. Uczestnicy badania wypełniali dwa testy psychologiczne: Kwestionariusz Reaktywności Interpersonalnej (IRI) oraz Kwestionariusz Regulacji Emocji (ERQ).
Badanie wykazało, że psychoterapeuci mieli wyższą empatię poznawczą pod względem wyobrażania sobie siebie w miejscu innej osoby oraz przyjmowania czyjejś perspektywy. Natomiast na podobnym poziomie do osób niebędących terapeutami mieli empatię emocjonalną. To znaczy, w podobny sposób odczuwali emocje innych ludzi i rozumieli, co jest przyczyną takich uczuć. Co ciekawe, łączność funkcjonalna w mózgu w stanie spoczynku różniła się między tymi dwoma grupami ludzi.
W przypadku osób niebędących terapeutami kobiety były bardziej empatyczne niż mężczyźni. W przypadku terapeutów nie stwierdzono różnić między płciami. Z drugiej strony terapeuci płci męskiej byli mniej skłonni do tłumienia emocji niż osoby niebędące terapeutami oraz kobiety terapeutki. Aczkolwiek ogólnie terapeuci rzadziej hamowali reakcje emocjonalne niż „nie terapeuci”.
Konkludując, terapeuci powinni być bardziej świadomi siebie i swoich emocji. Dobrze, że mają wyższą empatię poznawczą, bo pomaga to w skutecznej terapii i nawiązaniu więzi z klientem/pacjentem. Jednocześnie empatia emocjonalna jest na poziomie ogólnej normy. Co również jest dobrą informacją. Dzięki temu psychoterapeuci są w stanie znaleźć złoty środek i zapobiegają zmniejszonej zdolności poznawczej czy wyczerpaniu emocjonalnemu.
Literatura: Yalom, I. D. (2003). Dar terapii. Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia.
Cierpiałkowska L, Sęk H: (2016) Psychologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
