Fibromialgia i ADHD – współwystępowanie

Badania dotyczące współwystępowania fibromialgii (FM) i zaburzenia nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD) sugerują, że istnieje istotna korelacja między tymi dwoma schorzeniami. W artykule przedstawiono wyniki trzech badań, które analizowały występowanie objawów ADHD u pacjentów z FM.

ADHD i fibromialgia

Fibromialgia (FM) to zespół bólu przewlekłego. Charakteryzuje się on rozległym bólem mięśniowo-szkieletowym i tkliwością, bez podwyższenia markerów stanu zapalnego tkanek miękkich. FM wiąże się również z innymi, licznymi objawami. Są nimi m.in. – przewlekłe zmęczenie, zaburzenia snu, zawroty głowy, nadwrażliwość na światło. Wiele osób z FM doświadcza także problemów z myśleniem lub zapamiętywaniem, co nazywa się “mgłą fibro”.

Czytaj także: Czym jest ból przewlekły i jak na niego reagujemy?

ADHD, jako zaburzenie neurorozwojowe, jest silnie dziedziczne i wieloczynnikowe. Występuje z udziałem zarówno czynników genetycznych, jak i środowiskowych, a także złożoną interakcją między nimi. Oba czynniki prowadzą do zaburzeń w układach monoaminergicznych. Głównie dochodzi do nich w korze przedczołowej.

Główne objawy to trudności w funkcjach wykonawczych (np. planowanie, hamowanie reakcji, pamięć robocza, czujność) i niewykonawczych (np. organizacja czasu, czas reakcji).

Istnieją dowody na to, że FM i ADHD często współwystępują u osób dorosłych. W tym artykule przedstawimy niektóre z badań dotyczących ich współchorobowości, a także możliwe implikacje dla diagnostyki i leczenia.

Badania – fibromialgia i ADHD

Pierwsze z przedstawianych badań porównywało grupę 50 kobiet z FM i grupę 50 zdrowych kobiet. Wyniki wykazały, że osoby z FM miały wyższe wyniki w skali objawów ADHD, impulsywności, depresji i lęku niż osoby z grupy kontrolnej. Dodatkowo u osób z FM odnotowywano gorsze wyniki w testach neuropsychologicznych, szczególnie w zakresie uwagi i funkcji wykonawczych. Wyniki te wskazują na to, że objawy ADHD i impulsywności są częstym problemem u kobiet z FM, co może negatywnie wpłynąć na jakość ich życia.

Drugie badanie obejmowało 100 pacjentów z FM i 100 osób zdrowych w grupie kontrolnej. W badaniu tym oceniano obecność objawów ADHD w dzieciństwie i dorosłości u osób z FM. Wykazano, że u osób z FM występuje znacznie wyższy poziom nasilenia objawów ADHD w dzieciństwie i dorosłości. Ponadto, pacjenci z FM mieli gorsze wyniki w testach neuropsychologicznych w porównaniu do zdrowych osób z grupy kontrolnej. Wnioski te wskazują na możliwość istnienia wspólnego podłoża dla ADHD i fibromialgii.

W trzecim badaniu, które przeprowadzono na grupie 100 kobiet z FM i porównywanej grupie 100 kobiet zdrowych, wyniki wykazały, że historia ADHD w dzieciństwie jest częstym problemem u kobiet z FM. Kobiety z FM i historią ADHD w dzieciństwie wykazywały gorsze wyniki w testach neuropsychologicznych. Szczególnie źle wypadały w zakresie uwagi i funkcji wykonawczych niż kobiety z FM bez historii ADHD lub kobiety zdrowe. W badaniu tym zaproponowano uwzględnienie historii ADHD w procesie leczenia pacjentek z FM.

Wszystkie trzy badania sugerują, że objawy ADHD w dorosłości i dzieciństwie w przypadku pacjentów z FM stanowią istotny problem. Wpływają one na stan psychiczny i fizyczny oraz jakość życia pacjentów. Zaleca się więc zbadanie występowania objawów ADHD w procesie leczenia FM oraz dokładniejszą analizę współistnienia obu tych zaburzeń.

Fibromialgia i ADHD – mechanizmy

Nie jest jasne, dlaczego fibromialgia i ADHD często współwystępują u pacjentów. Istnieje kilka hipotez, które próbują to wyjaśnić. Jedna z nich zakłada, że oba zaburzenia są wynikiem problemów w układach monoaminergicznych. Dotyczą dopaminy, noradrenaliny i serotoniny, które są odpowiedzialne za regulację bólu, nastroju, uwagi i motywacji. Zaburzenia te mogą być spowodowane przez czynniki genetyczne, środowiskowe lub epigenetyczne, które wpływają na ekspresję i funkcję receptorów i transporterów tych neuroprzekaźników.

Inna hipoteza sugeruje, że fibromialgia i ADHD są wynikiem nadmiernej pobudliwości neuronów w mózgu, która prowadzi do zjawiska zwanego centralną sensytyzacją. Centralna sensytyzacja to zwiększona i przedłużona wrażliwość na bodźce obwodowe z powodu wzmożonej aktywności synaptycznej i zmienionej aktywności układów monoaminergicznych w ścieżkach bólowych. Centralna sensytyzacja może być wywołana przez przewlekły stres, urazy, infekcje lub zapalenia, które aktywują układ odpornościowy i wydzielają cytokiny prozapalne. Cytokiny mają zdolność przenikania przez barierę krew-mózg i wpływania na funkcjonowanie neuronów, co może zaburzać procesy poznawcze i emocjonalne.

Implikacje dla diagnostyki

Rozpoznanie współwystępowania fibromialgii i ADHD może mieć znaczenie dla poprawy jakości życia i funkcjonowania pacjentów. Wiele osób z FM może nie zdawać sobie sprawy z tego, że ma również ADHD. W konsekwencji codzienne czynności takie jak organizacja, planowanie, koncentracja, zapamiętywanie czy podtrzymanie motywacji mogą stanowić dla nich ogromne wyzwanie. Niektóre objawy ADHD są mylone z „mgłą fibro” lub depresją, czego ryzykiem jest nieodpowiednie leczenia.

Dlatego ważne jest, aby lekarze i pacjenci byli świadomi możliwości współwystępowania FM i ADHD. To pozwoliłoby stosować odpowiednie narzędzia przesiewowe, np. kwestionariusz ASRS, aby zidentyfikować pacjentów z fibromialgią, u których podejrzewa się ADHD. Wówczas należałoby skierować pacjenta do specjalisty w celu potwierdzenia diagnozy i ustalenia planu leczenia.

Farmakoterapia

Leczenie ADHD u pacjentów z FM może polegać na farmakoterapii, psychoterapii lub połączeniu obu metod. Farmakoterapia może obejmować leki stymulujące, takie jak metylofenidat lub amfetamina. Opcją są także leki niestymulujące np. atomoksetyna.

Niektóre z tych leków mogą mieć korzystny wpływ nie tylko na objawy ADHD, ale także na objawy FM – ból, zmęczenie, depresję czy lęk. Jednak te medykamenty niosą za sobą ryzyko skutków ubocznych. Mowa o nadciśnieniu, bezsenności, utracie apetytu czy nadwrażliwość na bodźce. Dlatego też należy je stosować z ostrożnością i pod stałym nadzorem lekarza.

Psychoterapia

Podjęcie psychoterapii może pomóc pacjentom z FM i ADHD w radzeniu sobie z emocjami, stresem, niskim poczuciem własnej wartości, problemami interpersonalnymi oraz trudnościami w organizacji i planowaniu. Niektóre z polecanych form psychoterapii to terapia poznawczo-behawioralna, terapia akceptacji i zaangażowania, terapia skoncentrowana na rozwiązaniach czy trening umiejętności społecznych. Psychoterapia może być prowadzona indywidualnie, grupowo lub rodzinnie.

Połączenie farmakoterapii i psychoterapii jest zapewne najskuteczniejszym sposobem leczenia ADHD u pacjentów z FM. Dzięki temu można zaspokoić zarówno ich potrzeby biologiczne, jak i psychologiczne. Jednak leczenie to, jak każde inne, powinno być dostosowane do indywidualnych cech i preferencji danego pacjenta, a także regularnie monitorowane.