Według WHO ok. 5% dorosłego społeczeństwa cierpi na depresję. Głównymi jej cechami jest obniżenie nastroju, brak zainteresowania dotychczasowymi przyjemnościami. Często do tego dołączają się problemy ze snem (za dużo lub zbyt mało snu) i apetytem (zbyt mały lub duży apetyt).
Wiele osób doświadcza okresowych stanów obniżenia nastroju. Zastanawiają się wtedy, czy to już pora, żeby zwrócić się po pomoc do specjalisty. Najlepszym sposobem na ocenienie tego, jest zadanie sobie pytania, czy objawy depresyjne wpływają na nasze codzienne funkcjonowanie – wstawanie rano z łóżka, dbanie o codzienną higienę, koncentrację, wydajność w pracy czy sen. Powodem do zwrócenia się o pomoc powinno być również pojawienie się myśli samobójczych.
Jeśli objawy depresji negatywnie odbijają się na powyższych aspektach życia, powinniśmy udać się do psychiatry. Lekarz po zebraniu wywiadu oceni, czy w danej sytuacji potrzebna jest terapia psychologiczna, czy też należy włączyć farmakologię, albo połączyć obie te metody leczenia.
W dzisiejszym artykule chciałbym podpowiedzieć, co każdy pacjent decydujący się na leczenie depresji i zaburzeń lękowych powinien wiedzieć przed rozpoczęciem terapii.
- Jakimi lekami najlepiej leczyć depresję?
Istnieją dwie generacje leków przeciwdepresyjnych. Leki pierwszej generacji, w tym trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina, klomipramina, doksepina, opipramol) są lekami o dość dużej skuteczności, przewyższającej nawet leki drugiej generalcji. Co więcej, często działają również doraźnie uspokajająco, co jest bardzo cenną właściwością.
Leki te wywierają swój efekt działając na wiele neuroprzekaźników, w tym serotoninę, noradrenalinę i histaminę.
Ich wadą są jednak działania niepożądane, które oczywiście są różne dla różnych substancji. Tym, co jednak ograniczyło ich zastosowanie we współczesnej psychiatrii jest wywoływanie zaburzeń świadomości (szczególnie u osób w podeszłym wieku), zaburzeń rytmu serca oraz napadów padaczkowych (u osób z wcześniej występującą padaczką).
Leki drugiej generacji, w tym inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI, np. escitalopram, fluoksetyna, sertralina, paroksetyna), inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny (SNRI, np. wenlafaksyna, duloksetyna) i inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (NRI) (np. reboksetyna) to leki, które zostały opracowane w celu zwiększenia bezpieczeństwa leczenia przeciwdepresyjnego.
W związku z powyższym, substancje z grupy SSRI są zalecane przez wytyczne jako leki pierwszego rzutu w leczeniu depresji.
- Na jakie działania niepożądane powinienem się przygotować?
Jak wspomniałem powyżej, leki z grupy SSRI, które są najczęściej stosowane w leczeniu depresji, zostały opracowane w celu ograniczenia działań niepożądanych. Zgodnie z opublikowaną w zeszłym roku pracą do najczęstszych działań niepożądanych SSRI należą:
- wzdęcia (64%)
- senność (59%)
- pogorszenie pamięci (51%)
- obniżenie koncentracji (50%)
- ziewanie (47%)
- zmęczenie (45%)
- suchość w ustach (45%)
- przyrost masy ciała (45%)
- zawroty głowy (43%)
- pocenie się (43%)
Jak widać, działania te nie należą do poważnych, zagrażających życiu efektów. Jednak SSRI – szczególnie w wyższych dawkach – mogą powodować również dysfunkcje seksualne (trudność w osiągnięciu orgazmu, obniżenie libido), co u niektórych pacjentów stanowi duży problem kliniczny.
W takiej sytuacji zazwyczaj konieczna jest zmiana dawki lub leku. Co ciekawe, nie ma zależności między działaniami niepożądanymi na jeden lek z grup SSRI, a reakcją tej samej osoby na inny lek z tej grupy.
- Jak należy przyjmować lek?
Większość leków drugiej generacji przyjmuje się raz dziennie, rano. Wynika to z faktu, że leki te mogą w początkowej fazie leczenia (przez pierwszy tydzień-dwa) nasilać objawy lękowe i drażliwość.
Koniecznie należy jednak przestrzegać zaleceń lekarskich, ponieważ niektóre leki (np. mirtazapina) ze względu na działanie uspokajająco-nasenne powinny być przyjmowane wieczorem.
Bardzo ważne również, by samemu nie zwiększać ani nie zmniejszać dawek, ani też nie odstawiać leku.
- Po jakim czasie lek zacznie działać?
O ile leki przeciwdepresyjne pierwszej generacji często działały uspokajająco od pierwszego przyjęcia, o tyle leki drugiej generacji raczej nie mają takiego działania (poza niektórymi wyjątkami).
Leki te należy przyjmować regularnie, a efektu można się spodziewać po tygodniu-dwóch przyjmowania. Pełne działanie leki te osiągają po około dwóch miesiącach.
- Czy mogę spożywać alkohol w czasie przyjmowania leków przeciwdepresyjnych?
To dość częste pytanie w gabinecie psychiatrycznym. Żeby na nie odpowiedzieć, należy jednak podkreślić, że brak jest badań, które określają wpływ alkoholu na przyjmowanie leków przeciwdepresyjnych. Takie badania są niemożliwe do przeprowadzenia, ponieważ z punktu widzenia farmakologii alkohol (właściwie jego metabolity) to trucizna, nie można zatem zaplanować badania polegającego na jego podawaniu pacjentom.
Co więcej, alkohol to depresant układu nerwowego. Choć u niektórych osób krótko po spożyciu może powodować lekkie działanie euforyzujące, w dalszej perspektywie (po wypłukaniu z organizmu) powoduje depresję, która czasami może utrzymywać się dość długo.
Dlatego osoby mające problemy depresyjno-lękowe nie powinny spożywać alkoholu, tym bardziej przy przyjmowaniu leków przeciwdepresyjnych.
- Co zrobić, jeśli zapomnę przyjąć lek?
Ponieważ różne leki mają różne działanie, a co więcej duże znaczenie ma również dawka przyjmowanego leku, w razie nieprzyjęcia dawki najlepiej skontaktować się z lekarzem i zapytać, jak postąpić.
Zazwyczaj jednak opuszczenie dawki nie wiąże się z poważnymi konsekwencjami.
W przypadku przyjmowania leków SSRI (które przyjmowane są rano), jeśli przypomnieliśmy sobie o leku po południu lub nawet wieczorem, można go jeszcze przyjąć. Jeśli jednak zbliża się już pora na przyjęcie następnej dawki, nie należy przyjmować dwóch porcji leku (zaległej i aktualnej).
- Jak długo będę musiał przyjmować lek?
U zdecydowanej większości osób, lek przyjmowany będzie tylko przez określony czas, potrzebny do przeprowadzenia kuracji (zazwyczaj najlepiej w połączeniu z psychoterapią).
Wytyczne mówią, że w przypadku zaburzeń depresyjnych minimalny czas przyjmowania leku powinien wynosić 6 miesięcy. W przypadku zaburzeń lękowych 9-12 miesięcy.
Podkreślam, są to okresy minimalne.
Na długość przyjmowania leku duży wpływ ma ciężkość depresji/zaburzeń lękowych (im cięższe, tym dłużej należy przyjmować lek) oraz czas trwania tych zaburzeń (im dłużej, tym dłużej należy przyjmować lek).
Powyższe rady to jedynie wskazówki. Nie wolno ich używać do prowadzenia terapii samemu. Każdą decyzję terapeutyczną powinien podejmować lekarz, który zna historię danego pacjenta, jego choroby współistniejące, zaburzenie pierwotne i inne dane medyczne. Nie wolno również samemu zwiększać/zmniejszać dawek leków, ani ich odstawiać.
