Modafinil to lek, który zyskuje coraz większą popularność ze względu na swoje właściwości poprawiające koncentrację i wydolność umysłową oraz fizyczną. Stosuje się go głównie w leczeniu zaburzeń snu. W Europie tylko w narkolepsji. Jednakże, w ostatnich latach modafinil zdobył także rozgłos jako alternatywny lek w leczeniu objawów ADHD.
Czym jest Modafinil?
Modafinil to substancja czynna należąca do grupy leków zwanych eugeroikami, które stymulują aktywność układu nerwowego. Wpływa na aktywność obszarów mózgu, które kontrolują rytm snu i czuwania. Selektywnie zwiększa aktywność ośrodka czuwania w podwzgórzu (jądro guzowo-suteczkowe – TMN).
Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA), zaaprobowała stosowanie modafinilu w leczeniu różnych przypadków nadmiernej senności. Zaliczają się do nich:
- nadmierna senność związana z narkolepsją, zarówno w przypadku obecności katapleksji, jak i jej braku.
- nadmierna senność występująca w przypadku obturacyjnego bezdechu sennego, gdzie modafinil pełni rolę leczenia wspomagającego.
- nadmierna senność wynikająca z pracy zmianowej.
W Europie modafinil był pierwotnie zatwierdzony do użytku w szerszym zakresie do 2010 roku. Wskazania dotyczyły narkolepsji, hipersomnii idiopatycznej, obturacyjnego bezdechu sennego oraz nadmiernej senności związanej z pracą zmianową. Obecnie jedynym zatwierdzonym wskazaniem według Europejskiej Agencji Leków (EMA) jest leczenie narkolepsji. Jednakże jego działanie polegające na poprawie koncentracji sprawiło, że zaczęto go używać w kontekście poprawy funkcji poznawczych u zdrowych osób.
Modafinil na ADHD
Kluczowymi neuroprzekaźnikami, których brakuje w mózgach osób z ADHD, są noradrenalina i dopamina. Podstawowe leki stosowane w leczeniu ADHD stymulują określone komórki w mózgu do wytwarzania większej ilości tych niedoborów neuroprzekaźników. Stąd nazwa „stymulanty” w kontekście leków na ADHD. Modafinil jest właśnie jednym ze stymulantów.
Dlatego zaczęto stosować Modafinil jako alternatywny lek w leczeniu ADHD, gdy główne leki nie przynoszą korzyści dla pacjenta. Jednakże w tym wskazaniu lek stosowany jest poza wskazaniami rejestracyjnymi. Leki mogą znajdować się w sprzedaży wtedy, gdy właściwy organ wyda decyzję o pozwoleniu na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego. Oznacza to, że oficjalnie nie potwierdzono, aby lek ten na pewno był odpowiedniej jakości, bezpieczny oraz skuteczny w leczeniu ADHD.
Zastosowania Modafinilu w poprawie koncentracji
Mechanizm działania modafinilu nie jest w pełni zrozumiany, ale przypuszcza się, że wpływa na obszary mózgu odpowiedzialne za regulację snu i czuwania. Wiadomo, że zwiększa aktywność kory czołowej. W przeciwieństwie do tradycyjnych stymulantów lek ten prawdopodobnie nie niesie ryzyka uzależnienia ani wahań nastroju. Ponadto, nie wykazuje działań ubocznych charakterystycznych dla wielu innych substancji pobudzających.
W ostatnich latach modafinil zyskał popularność wśród osób, które poszukują skutecznych metod poprawy koncentracji, zwłaszcza w warunkach dużego obciążenia umysłowego i długotrwałego wysiłku psychicznego. Studenci, pracownicy umysłowi oraz osoby prowadzące intensywny tryb życia zaczęły sięgać po tabletki, aby zwiększyć swoją efektywność i skrócić czas potrzebny na wykonanie zadań. Potrafią szukać go nawet na czarnym rynku (co stanowczo odradzamy)!
Badania
Jak wspomnieliśmy, lek stosowany jest w leczeniu ADHD od stosunkowo niedługiego czasu. Dlatego badań na jego temat jest niewiele.
W 2022 porównano wpływ metylofenidatu i modafinilu na impulsywność 50 dzieci z ADHD w wieku 6-12 lat. Dzieci w sposób losowy przypisano do grupy przyjmującej metylofenidat lub modafinil. Eksperyment prowadzono przez 14 dni. Zarówno długodziałający metylofenidat, jak i modafinil skutecznie poprawiały uwagę i impulsywność u dzieci z ADHD. Nie stwierdzono znaczącej różnicy między tymi dwoma lekami pod względem skuteczności w zakresie poprawy uwagi i impulsywności.
W największej przeprowadzonej dotychczas metaanalizie, opublikowanej w Lancet Psychiary w 2018 r. podsumowano działanie leków na ADHD. Pod uwagę wzięto amfetaminę, metylofenidat, bupropion, atomoksetynę, guanfacynę, klinidynę i modafinil. W przypadku głównych objawów ADHD ocenianych przez klinicystów u dzieci i młodzieży w okresie 12 tygodni, wszystkie uwzględnione leki były lepsze od placebo. Z kolei w ocenie nauczycieli jedynie metylofenidat i modafinil były bardziej skuteczne niż placebo. U dorosłych (ocena klinicystów): amfetaminy, metylofenidat, bupropion i atomoksetyna, ale nie modafinil były lepsze niż placebo.
Czytaj także: Czy metylofenidat jest bezpieczny?
Pod względem tolerancji amfetaminy były gorsze od placebo zarówno u dzieci i młodzieży (2,3x częściej działania niepożądane), jak i u dorosłych (3,26x częściej działania niepożądane). Guanfacyna była gorsza od placebo jedynie u dzieci i młodzieży (2,64x); i atomoksetyna (2,33x), metylofenidat (2,39x) i modafinil (4,01x) były gorzej tolerowane niż placebo wyłącznie u dorosłych. W bezpośrednich porównaniach stwierdzono jedynie różnice w skuteczności (w ocenie lekarzy), faworyzujące amfetaminy nad modafinil, atomoksetyną i metylofenidat zarówno u dzieci, młodzieży, jak i dorosłych.
Przeprowadzono 3 badania, w sumie na około tysiącu dzieci z ADHD, przyjmujących raz dziennie dawkę modafinilu. Lek stosowano przez ok. 10 tygodni. Oceniono, że poprawę jako dużą lub bardzo dużą ocenia 50-60% uczestników.
Nowe lekarstwo na ADHD?
Modafinil to substancja, która zyskuje na popularności ze względu na swoje właściwości stymulujące i poprawiające koncentrację. Choć jest stosowany w leczeniu schorzeń związanych z nadmierną sennością, coraz więcej osób zdrowych decyduje się na jego używanie w celu zwiększenia efektywności umysłowej. Jednak leczenie modafinilem należy zawsze prowadzić pod kontrolą lekarza, aby upewnić się co do bezpieczeństwa i zrozumieć potencjalne ryzyko związane z jego stosowaniem. W 2018 r. opublikowano pracę opisującą przypadek uzależnienia od modafinilu.
Mimo że jest to stosunkowo bezpieczny lek, jak każde lekarstwo niesie ze sobą pewne ryzyko. Osoby z chorobami serca, nadciśnieniem, czy problemami z wątrobą powinny skonsultować się z lekarzem przed rozpoczęciem kuracji modafinilem. Ponadto, istnieje ryzyko wystąpienia działań niepożądanych, takich jak bezsenność, bóle głowy czy problemy z trawieniem.
Z pewnością leki jak metylofenidat czy amfetamina są lepiej przebadane w kontekście ADHD niż modafinil. Ponadto wskaźnik odpowiedzi na metylofenidat i amfetaminę jest mniej więcej taki sam – sięga aż 80-90% skuteczności. Oczywiście amfetamina i modafinil obecnie nie są dostępne w Polsce dla osób leczących ADHD. Jednocześnie jest to ciekawy temat, któremu będziemy się dalej przyglądać i informować o wynikach najnowszych badań.
Czytaj także: Bezpieczeństwo i skuteczność amfetaminy u dorosłych z ADHD.