Od rytmicznych ruchów po specyficzne dźwięki. Zachowania stymulacyjne stanowią często niewerbalny język, za pomocą którego osoby z autyzmem i ADHD wyrażają siebie. Regulują swoje emocje i tworzą swoje miejsce w społeczeństwie. Co więcej, stimować może każdy z nas. Nie tylko osoby neuroróżnorodne. W niniejszym artykule zapraszamy do odkrycia świata stimmingu i zgłębienia różnych aspektów tych zachowań.
Stimming, czyli zachowanie autostymulujące
Osoby neuroróżnorodne, czyli osoby, których układ nerwowy działa inaczej niż typowy często stimują. Oznacza to, że mają zachowania autostymulujące. Stimming, mimo że pełni funkcje regulacyjne i adaptacyjne, może wpływać na codzienne funkcjonowanie jednostki. Poniżej omówimy istotę stimmingu, różne jego formy oraz zastanowimy się nad sensem interwencji.
Czym jest stimming?
Stimming, czyli zachowanie autostymulujące lub stereotypie. To powtarzalne aktywności pozbawione wyraźnego celu. Służące wewnętrznej regulacji osoby. Na początek stymulacja zazwyczaj rozpoczyna się mimowolnie, a nawet jest nieświadoma. Jednak z czasem może stać się intencjonalna.
Stimming obejmuje wszystkie zmysły i przyjmuje wiele różnorodnych form. Często kojarzy się z wykonywaniem powtarzalnych ruchów, takich jak bujanie się na krześle, tupanie nogą, machanie rękami. Jednakże można też stimować przez dotyk, słuch i każdy inny zmysł. Choć stimming jest szczególnie widoczny u osób w spektrum autyzmu czy ADHD, występuje również u osób z zaburzeniami integracji sensorycznej. A nawet u osób bez jakichkolwiek zdiagnozowanych zaburzeń.
Różne aspekty stimmingu
Stimming może przybierać różne formy, związane z konkretnymi zmysłami:
- Wizualny. Przykładowo powtarzalne mruganie, przyglądanie się refleksom na tafli wody.
- Słuchowy. Przykładowo wydawanie powtarzalnych dźwięków, słuchanie muzyki.
- Dotykowy: Przykładowo pocieranie skóry, gładzenie cekinowej poduszki.
- Węchowy lub smakowy: Przykładowo wąchanie przedmiotów lub ich lizanie.
- Układ przedsionkowy: Przykładowo kołysanie się, skakanie w przód i w tył.
Funkcje stimmingu
Chociaż zachowanie stymulacyjne może wydawać się bezcelowe, ma ono głębsze funkcje adaptacyjne. Przede wszystkim służy:
Autostymulacji. Stimming służy dostarczeniu jednostce stymulacji, którą nie otrzymuje z otoczenia. Może to pomóc w chwilach znudzenia lub niepokoju.
Regulacji sensorycznej. Stimming pełni funkcję ochronną przed przytłaczającą stymulacją zewnętrzną (przebodźcowaniem), taką jak jasne światła czy głośne dźwięki. Pomaga w integracji sensorycznej oraz zapewnia ulgę i komfort.
Zarządzaniu emocjami. Stimming stanowi sposób na regulację intensywnych emocji. Pomaga w chwilach stresu czy niepokoju.
Komunikacji i ekspresji. Stimming może służyć jako forma komunikacji, wyrażając emocje oraz potrzeby jednostki.
Czy należy zabraniać stimowania?
Debata dotycząca stimmingu koncentruje się na tym, czy powinno się go ograniczać, czy też szanować i próbować zrozumieć. Niewątpliwie istnieją przypadki, w których interwencja jest uzasadniona. W sytuacjach, gdy stymulacja prowadzi do samookaleczenia lub zakłóca koncentrację i rozwój. Można wtedy szukać bezpieczniejszych stimów jak zabawki sensoryczne spotykane pod różnymi nazwami (zabawki antystresowe, fidget toys, gryzaki).
Jednakże wielu ekspertów oraz osób neurotypowych opowiada się za zrozumieniem i akceptacją stimmingu jako mechanizmu adaptacyjnego. Uważają, że jeżeli osoba stimuje, to znaczy, że tego potrzebuje. Zabranianie i blokowanie dziecku możliwości np. obgryzania paznokci może (choć nie musi) prowadzić do radzenia sobie przez dziecko w inny, jeszcze bardziej destrukcyjny sposób i np. uderzać głową w ścianę.
Osoby autystyczne i z ADHD stimują wyjątkowo dużo. Większość z nich ma wspomnienia z dzieciństwa, gdzie nieustannie słyszeli, że za bardzo się wiercą, że mają tak nie machać, że jedzenie nie służy do zabawy. Taka ciągła krytyka przyczynia się do rozwijania trudności psychicznych w przyszłości. Podobnie jak samo odebranie możliwości stimowania.
Podsumowanie
Stimming stanowi istotny aspekt funkcjonowania osób z autyzmem i ADHD. To autostymulujące zachowanie pełni funkcje regulacyjne, adaptacyjne oraz komunikacyjne. Debata na temat stimmingu podkreśla potrzebę zrównoważonego podejścia – zrozumienia i akceptacji. Jednocześnie biorąc pod uwagę sytuacje, w których interwencja może być konieczna. Niezależnie od obejmowanego stanowiska w debacie, istotne jest zdanie sobie sprawy z tego, że stimming ma różnorakie znaczenia i funkcje w życiu osób neuroróżnorodnych, a nawet neurotypowych.