Naukowcy przeprowadzili badanie, aby ocenić, czy sześciotygodniowy trening uważności realizowany za pomocą aplikacji mobilnej może przyczynić się do redukcji lęku i stresu u dorosłych osób w spektrum autyzmu. Sprawdzano również, czy interwencja ta wpływa na poprawę ogólnego samopoczucia oraz poziomu uważności.
Lek i stres w spektrum autyzmu
Lęk i stres to powszechne trudności doświadczane przez osoby z zaburzeniami ze spektrum autyzmu. Mogą znacząco obniżać jakość życia. Jedną z metod wspierających radzenie sobie z tymi wyzwaniami jest uważność. Jest to technika polegająca na świadomym kierowaniu uwagi na chwilę obecną, w sposób nieoceniający.
Uważność (mindfulness) zmniejsza lęk i stres?
Dotychczasowe badania wykazały, że interwencje oparte na uważności (MBI, ang. Mindfulness-Based Interventions) są skuteczne w redukowaniu lęku i stresu – często na poziomie porównywalnym z tradycyjną terapią. Choć istnieją dowody na to, że spotkania stacjonarne w ramach MBI mogą być pomocne dla osób z autyzmem, skuteczność tych interwencji jest dobrze udokumentowana głównie w formie bezpośrednich spotkań. Nadal jednak brakuje solidnych danych na temat efektywności zdalnych form MBI, zwłaszcza realizowanych za pośrednictwem aplikacji mobilnych.
Tego typu rozwiązania mogą mieć szczególne znaczenie dla osób w spektrum autyzmu. Pozwalają one przezwyciężyć typowe bariery w dostępie do terapii, takie jak konieczność dojazdu czy trudności w poruszaniu się. Dodatkowo pomagają ograniczyć przeciążenie wynikające z kontaktów społecznych.
Mindfulness w spektrum autyzmu — badanie
W badaniu wzięło udział 89 osób, u których wcześniej zdiagnozowano zaburzenie ze spektrum autyzmu. Kryteriami włączenia do badania były między innymi: wiek powyżej 18 lat oraz dostęp do smartfona. Z udziału wykluczono osoby z poważnymi zaburzeniami słuchu, niskim ilorazem inteligencji oraz te, które miały duże doświadczenie w praktykowaniu medytacji.
Uczestników losowo przydzielono do jednej z dwóch grup: interwencyjnej lub kontrolnej. Grupę interwencyjną stanowiło 45 osób, które od razu rozpoczęły korzystanie z aplikacji do treningu uważności. Grupę kontrolną tworzyły 44 osoby, które przez pierwsze 6 tygodni nie miały dostępu do aplikacji (grupa z odroczonym dostępem). Podczas randomizacji zadbano o wyrównany rozkład poziomów lęku (niskiego, średniego i wysokiego) w obu grupach na początku badania.
Interwencja polegała na korzystaniu z aplikacji Healthy Minds Program, która oferuje 6-tygodniowy program treningu uważności, obejmujący lekcje oraz praktyczne ćwiczenia. Uczestnicy byli proszeni o korzystanie z aplikacji przez co najmniej 5 dni w tygodniu.
Pomiaru efektów dokonano za pomocą internetowych kwestionariuszy, które oceniały poziom lęku, stresu, nasilenie emocji pozytywnych i negatywnych oraz poziom uważności. Pomiary przeprowadzano kilkukrotnie: na początku badania (pomiar bazowy), w trakcie interwencji, po 6 tygodniach oraz podczas pomiaru obserwacyjnego, również 6 tygodni po zakończeniu interwencji.
Na podstawie zebranych danych naukowcy przeanalizowali, czy interwencja przyniosła istotne zmiany w badanych obszarach. Sprawdzili również, czy ewentualne zmiany były związane ze wzrostem poziomu uważności.
Skuteczność i trwałość efektów treningu uważności w ASD
Wyniki badania wykazały, że uczestnicy, praktykując trening uważności przy pomocy aplikacji odnotowali istotną poprawę we wszystkich badanych obszarach. Dotyczyło to m.in. lęku, stresu, emocji — zarówno pozytywnych, jak i negatywnych — oraz poziomu uważności.
Co istotne, pozytywne efekty interwencji utrzymywały się także sześć tygodni po jej zakończeniu, mimo że w tym czasie uczestnicy korzystali z aplikacji znacznie rzadziej lub wcale. Sugeruje to, że wypracowane zmiany miały charakter trwały.
Większość uczestników oceniła aplikację jako bardzo łatwą w obsłudze. Tylko niewielka część zgłosiła przejściowy dyskomfort emocjonalny podczas korzystania z niej. Nikt jednak nie zrezygnował z udziału w badaniu z tego powodu.
Uważność zmniejsza stres i lęk
Analizy wykazały, że poprawa w zakresie lęku i stresu była silnie skorelowana ze wzrostem poziomu uważności. Wskazuje to, że uważność mogła pełnić rolę kluczowego mechanizmu odpowiadającego za pozytywne zmiany obserwowane u uczestników.
Choć badanie posiada pewne ograniczenia, wyniki sugerują, że nawet mobilny trening uważności może stanowić skuteczne i dostępne narzędzie wspierające redukcję lęku i stresu u dorosłych osób z ASD. Zastosowanie aplikacji mobilnej pozwala przełamać niektóre bariery w dostępie do tradycyjnych form terapii, co czyni tego typu interwencje szczególnie obiecującymi.
Aby jednak mieć większą pewność, że zaobserwowane zmiany były rzeczywistym efektem działania aplikacji, a nie rezultatem efektu placebo czy oczekiwań uczestników, w przyszłości warto przeprowadzić badania z zastosowaniem zaślepienia oraz aktywnej grupy kontrolnej — np. z użyciem innej aplikacji lub alternatywnej formy wsparcia. Tego typu badania mogłyby jeszcze dokładniej określić mechanizmy działania interwencji i potwierdzić jej skuteczność w różnych warunkach.
Wyniki badania opublikowano w czasopiśmie Mindfulness.
