Osoby z niepełnosprawnością intelektualną częściej niż populacja ogólna mają ADHD. Powoduje to u nich nadruchliwość, nadpobudliwość i impulsywność oraz problemy z koncentracją. Ten ostatni efekt utrudnia poprawę funkcjonowania poznawczego u osoby, która i bez tego ma ograniczone zasoby intelektualne. Leczenie ADHD może poprawić tę sytuację.
Dziś chciałbym się zająć kolejnym tematem bardzo słabo rozpoznanym w polskiej psychiatrii: współistnieniem ADHD z niepełnosprawnością intelektualną.
Jak wiecie, ADHD jest najczęstszym zaburzeniem neurorozwojowym, o częstości ok. 10% (1, 2) u dzieci w populacji ogólnej. Oficjalnie część osób wyrasta z ADHD, choć większość specjalistów od tego zagadnienia (w tym ja) uważamy, że nikt z ADHD nie wyrasta. A zatem około 10% całej populacji ma ADHD.
ADHD jest zaburzeniem o podłożu genetycznym, jak niedawno pisałem, wydaje się, że ponad 7 tys. wariantów genowych warunkuje rozwój tego zaburzenia.
Niepełnosprawność intelektualna
Niepełnosprawność intelektualna (NI) z kolei jest problemem dotyczącym 1-3% populacji dziecięcej. I co ciekawe, wydaje się, że w populacji tej ADHD występuje znacznie częściej, bo być możne nawet u 20% osób (1, 2).
Niestety w naszym kraju bardzo rzadko rozpoznaje się współistnienie tych zaburzeń. Wynika to oczywiście z trudności diagnostycznych, bo niektóre zachowania prezentowane przez osoby z NI mogą przypominać ADHD. Ale drugim, myślę, że równie ważnym problemem, jest brak specjalistów od ADHD. A tylko oni mogą przeprowadzić prawidłowo diagnostykę i wdrożyć skuteczne leczenie.
Leczenie
Jak wielokrotnie opowiadałem, leki służące do leczenia ADHD (czyli przede wszystkim stymulanty) mogą dawać różnego rodzaju działania niepożądane, którym często bardzo łatwo można przeciwdziałać. Jednak, żeby je właściwie rozpoznać i umieć im zaradzić, najczęściej konieczna jest konsultacja ze specjalistą od ADHD. A takich w naszym kraju jak na lekarstwo..
Wydaje się, że leki na ADHD mają bardzo dużo do zaoferowania osobom z NI. W opublikowanej kilka lat temu pracy (3) autorzy podsumowali dotychczasowe badania obejmujące leczenie ADHD u osób z NI.
W trakcie poszukiwań literaturowych autorzy zidentyfikowali cztery badania randomizowane z pojedynczą i podwójną ślepą próbą i te tylko tutaj omówię.
Badania
W badaniu (4) leczono 46 dzieci z NI + ADHD o średnim IQ 48,4. Podawano MPH w dawce do 0,7 mg/kg/dzień. Porównywano MPH z risperidonem (neuroleptyk II generacji, działający uspokajająco, powodujący często przyrost masy ciała i hiperprolaktynemię). Nie wykazano żadnych różnic w efekcie na hiperaktywność i zaburzenia opozycyjno buntownicze.
Badaniem (5) objęto 122 dzieci w wieku 7-15 lat, średnie IQ 52. Stosowano MPH w dawce do 1,5 mg/kg/nawet trzy razy dziennie. Za pomocą testu Conners’ oceniano zachowanie. Uzyskano znaczną poprawę pod względem hiperaktywności. Na leczenie odpowiedziało 40% dzieci. Nauczyciele i rodzice (zaślepieni pod względem podawanego leku tzn. MPH vs. placebo) oceniali poprawę jako bardzo dużą (u osób przyjmujących MPH).
W badaniu (6) wzięło udział 90 dzieci w wieku 4-17 lat, średnie IQ 58,5. Stosowano MPH 0,4 mg/kg/dzień. Wyniki oceniane za pomocą testu Conners’. Na leczenie odpowiedziało 45% dzieci. Nauczyciele dostrzegli znamienną poprawę pod względem lepszego zachowania, lepszej koncentracji, mniejszej drażliwości i mniejszej hiperaktywności. Rodzice dostrzegli poprawę w zakresie lepszego zachowania i mniejszej hiperaktywności.
Ostatnie badanie (7) objęło 24 dzieci, średnia wieku 11 lat. Średnie IQ 56,6. Podawano MPH w dawce do 0,6mg/kg/dwa razy dziennie. Nauczyciele dostrzegli poprawę w koncentracji, mniejszej hiperaktywności, mniejszej opozycyjności, emocjonalności
Zalecenia
Mając na względzie powyższe wyniki oraz to, w jak wielu domenach poprawiało się funkcjonowanie osób z ADHD. autorzy w podsumowaniu swojej pracy piszą:
“Osoby z NI powinny być aktywnie badane pod kątem ADHD, a w przypadku stwierdzenia ADHD powinny być leczone proaktywnie środkami farmakologicznymi niezależnie od poziomu i charakteru NI.”
Ja również zgadzam się z powyższym stwierdzeniem i namawiam do rozpoznawania ADHD u osób z NI, ponieważ dzięki temu życie ich rodzin może często uzyskać dużą poprawę w zakresie codziennego funkcjonowania (mniejszej impulsywności, mniejszej opozycyjności, poprawy nauki).
Osoby zainteresowane tematyką najnowszych informacji naukowych ze świata ADHD zapraszamy na naszą grupę ADHD u dzieci, ADHD u kobiet oraz ADHD u dorosłych.
Zapraszam też do subskrybowania naszego kanału na YT, gdzie zajmujemy się tematyką ADHD.
Literatura
- Emerson E. Prevalence of psychiatric disorders in children and adolescents with and without intellectual disability. J Intellectual Disability Res. 2003;47(1):51–58.
- Strømme P, Diseth T. Prevalence of psychiatric diagnoses in chil- dren with mental retardation: data from a population-based study. Dev Med Child Neurol. 2000;42(4):266–270.
- Miller J, Perera B, Shankar R. Clinical guidance on pharmacotherapy for the treatment of attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD) for people with intellectual disability. Expert Opin Pharmacother. 2020 Oct;21(15):1897-1913.
- Correia Filho A, Bodanese R, Silva T, et al. Comparison of risper- idone and methylphenidate for reducing ADHD symptoms in chil- dren and adolescents with moderate mental retardation. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2005;44(8):748–755.
- Simonoff E, Taylor E, Baird G, et al. Randomized controlled double-blind trial of optimal dose methylphenidate in children and adolescents with severe attention deficit hyperactivity disorder and intellectual disability. J Child Psychol Psychiatry. 2013;54(5):527–535.
- Aman M, Buican B, Arnold L. Methylphenidate treatment in children with borderline IQ and mental retardation: analysis of three aggre- gated studies. J Child Adolesc Psychopharmacol. 2003;13(1):29–40.
- Pearson DA, Santos CW, Roache JD, et al. Treatment effects of methylphenidate on behavioral adjustment in children with mental retardation and ADHD. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2003Feb1;42(2):209–216.