Kluczową rolę w funkcjonowaniu osób z ADHD odgrywają tzw. funkcje wykonawcze. Czyli zbiór umiejętności poznawczych, które pozwalają na kontrolowanie, zarządzanie i kierowanie procesami myślowymi. W ostatnich latach coraz więcej badań koncentruje się na znalezieniu sposobów poprawy funkcji wykonawczych w ADHD. Jednym z interesujących kierunków jest związek między aktywnością fizyczną a funkcjami poznawczymi. Badania wykazują, że regularna aktywność fizyczna może korzystnie wpływać na zdolności poznawcze, w tym także na funkcje wykonawcze. Zachęcam do zapoznania się z artykułem, aby zgłębić tajemnice funkcji wykonawczych i odkryć związek między aktywnością fizyczną a zdolnościami poznawczymi u młodzieży.
Czym są funkcje wykonawcze?
Funkcje wykonawcze inaczej nazywane też kontrolą poznawczą. Odgrywają kluczową rolę w naszym radzeniu sobie z pokusami, logicznym myśleniem i skupieniem uwagi. Składają się z trzech elementów: hamowania reakcji (kontroli hamującej), elastyczności poznawczej i pamięci operacyjnej. Pomimo ich znaczenia, rozwój funkcji wykonawczych i ich precyzyjny pomiar pozostają wyzwaniem, gdyż ich składniki są trudne do oddzielnego zbadania. Funkcje wykonawcze stanowią wyższe procesy psychiczne, które rozwijają się stopniowo i relatywnie długo – nawet do około 25 roku życia. Są one bardziej podatne na wpływ środowiska zarówno fizycznego, jak i społeczno-kulturowego. Jednakże niniejszy artykuł będzie skupiał się na jednym z nich: hamowaniu reakcji.
Kontrola hamująca to umiejętność powstrzymywania impulsywnych i automatycznych reakcji oraz tworzenia odpowiedzi z wykorzystaniem kontroli uwagi i rozumowania. Pełni ona kluczową rolę w przewidywaniu, planowaniu i osiąganiu celów. Kontrola hamująca pomaga zatrzymać nieodpowiednie reakcje, umożliwiając lepsze, bardziej przemyślane i adekwatne odpowiedzi na sytuacje. Wspierana jest przez kontrolę uwagi czyli umiejętność skupiania się na tym na czym nam zależy i ignorowaniu pozostałych rzeczy.
Model behawioralny samoregulacji, zaproponowany przez Dr. Russella Barkleya, wskazuje, że kontrola hamowania jest fundamentem dla właściwego funkcjonowania innych funkcji wykonawczych. Jest niezbędna do regulacji impulsywności, kontroli emocji, pamięci roboczej i wielu innych aspektów. Osłabienie kontroli hamującej jest jednym z głównych problemów związanych z ADHD. W dalszej części artykułu przyjrzymy się szczegółowo temu aspektowi.
Funkcje wykonawcze w ADHD poprawiają się dzięki aktywności fizycznej!
W badaniu, które przeprowadzili naukowcy z Uniwersytetu Illinois Urbana-Champaign i University of Newcastle w Nowej Południowej Walii w Australii, skupiono się na mierzeniu kontroli uwagi u uczestników w wieku 15-18 lat. Okazało się, że dziewczęta, które codziennie angażowały się w umiarkowaną i intensywną aktywność fizyczną, wykazywały lepszą kontrolę uwagi. Wyniki te potwierdzają wcześniejsze badania, które wskazywały, że kontrola hamująca, a więc zdolność do kontrolowania uwagi i działania pod wpływem impulsu, ma wpływ między innymi na osiągnięcia edukacyjne.
Badacze wykorzystali dane z randomizowanej, kontrolowanej próby uczniów szkół średnich w Australii. Zbierali informacje o intensywności aktywności fizycznej za pomocą akcelerometrów noszonych na nadgarstkach uczestników przez siedem dni. Dodatkowo, uczestnicy wykonali kilka zadań poznawczych na komputerach. Ich czas reakcji został użyty jako miara kontroli uwagi.
Wyniki pokazały, że starsze nastolatki mają porównywalne zdolności kontroli uwagi do dorosłych, ale wykazują większą zmienność czasów reakcji. To sugeruje, że aktywność fizyczna może mieć wpływ na stabilność funkcji wykonawczych w ADHD. Szczególnie w grupie nastolatek.
Godne uwagi okazało się znalezienie związku między intensywnością aktywności fizycznej a zdolnością dziewcząt do utrzymania uwagi w obliczu rozpraszających informacji. Dziewczęta angażujące się w mniej intensywną aktywność potrzebowały więcej czasu i były mniej dokładne w zadaniach, które wymagały ignorowania rozpraszających elementów.
Dlaczego odkrycie poprawy funkcji wykonawczych w ADHD dzięki ruchowi jest ważne?
Odkrycia te są ważne, ponieważ tylko około 20% nastolatków na świecie jest aktywnych fizycznie. Ponadto chłopcy zwykle angażują się w bardziej intensywną aktywność niż dziewczęta. Skupienie na strategiach interwencyjnych, które zachęcają dziewczęta do bardziej intensywnej aktywności fizycznej, może pomóc w poprawie ich funkcji wykonawczych. Dodatkowo może to pozytywnie wpłynąć na osiągnięcia szkolne.
Wielokrotnie na naszym portalu pisaliśmy o zaletach aktywności fizycznej. Jest ona istotna nie tylko dla dzieci, młodzieży, ale także dla dorosłych. Dla osób zainteresowanych innymi badaniami zachęcam do zapoznania się z artykułem o poprawie funkcji poznawczych dzięki aktywności fizycznej. Polecam także artykuł dotyczący związku niskiej aktywności fizycznej z depresją.
Reasumując nowe badanie wskazuje na istotny związek między aktywnością fizyczną a funkcjami wykonawczymi u dziewcząt w późnym okresie dojrzewania. Intensywna aktywność może poprawić zdolność kontrolowania uwagi i wpłynąć na stabilność reakcji w obliczu rozpraszających bodźców. Warto zwrócić uwagę na ten obszar w celu opracowania interwencji mających na celu poprawę zdolności poznawczych u młodzieży, szczególnie u osób z ADHD.
Bibliografia:
Barkley, R. A. (2012). Executive functions: What they are, how they work, and why they evolved. Guilford Press.
Kalanthroff E, Henik A, Derakshan N, Usher M. Anxiety, emotional distraction, and attentional control in the Stroop task. Emotion. 2016 Apr;16(3):293-300